Disa pacientë me PTSD (Çrregullimi Post-Traumatik i Stresit) përjetojnë simptoma të spikatura disociative. Disociacioni i referohet integrimit të paplotë të aspekteve të identitetit, kujtesës dhe vetëdijes dhe shoqërohet me prindërim jo-përgjegjës dhe traumë psikologjike, si dhe me PTSD.

Ashtu si me PTSD, disociacioni ndodh zakonisht pas ekspozimit ndaj traumës, e cila mund të përfshijë përjetimin e traumës direkt, dëshmimin e traumës fizike të përjetuar nga dikush tjetër, mësimin e traumës së pësuar nga të dashurit, ose përfshirjen në pasojat e traumës së bërë të tjerëve (p.sh., siç kërkohet nga përgjegjësit e emergjencës). Trauma komplekse, veçanërisht ajo që ndodh në fillim të jetës dhe përfshin një marrëdhënie intime (p.sh., me një kujdestar), rrit gjasat që një pacient të zhvillojë PTSD me simptoma disociative.

Përveç një historie të abuzimit seksual dhe fizik gjatë fëmijërisë, faktorë të tjerë të lidhur me simptomat disociative më vonë në jetë përfshijnë dhunën fizike, turpin dhe fajin.

Pacientët me simptoma disociative dhe PTSD karakterizohen nga nivele më të larta të simptomave të ri-përjetimit, fillimi i PTSD në fëmijëri, ekspozimi i lartë ndaj traumës dhe fatkeqësive gjatë fëmijërisë (para fillimit të PTSD), pengesa të rënda në rolin (p.sh., vështirësi në kryerjen e detyrave të punës dhe përfundimin e punëve në shtëpi) dhe sjellje vetëvrasëse.

Mekanizmat neurologjikë të përgjigjeve të ndryshme ndaj traumës po hetohen. Përjetimi i dëmtimit fizik të papritur ose kërcënimit për të shkakton çrregullim emocional, hiperaktivizim të përgjigjeve autonome dhe ndërprerje të vazhdimësisë së përvojës së personit dhe pritjeve për të ardhmen. Një analizë e gjetjeve të MRI funksionale (fMRI) dhe PET tek pacientët tregon se lloji më i zakonshëm i PTSD me hiperaktivizim përfshin rritje të aktivitetit të amigdalës dhe të insulës së përparme dhe ulje të aktivitetit të korteksit prefrontal medial dhe të cingulatit të përparmë rostral. Si rezultat, njohja është e mbingarkuar nga afekti. Në nëntipin disociativ të PTSD, aktivizimet janë të kundërta, duke çuar në shtypje të tepërt të emocioneve në përputhje me depersonalizimin dhe derealizimin.

Edhe pse jo të gjithë individët që plotësojnë kriteret për PTSD kanë nivele të larta të disociacionit, shumica e pacientëve me nivele të larta të simptomave disociative plotësojnë kriteret për PTSD.

Shenjat dhe Simptomat e Nëntipit Disociativ të PTSD

Nëntipi disociativ i çrregullimit post-traumatik të stresit (PTSD) përbëhet nga të gjitha simptomat e PTSD, si dhe depersonalizimi dhe/ose derealizimi.

Simptomat e PTSD përfshijnë simptoma të ndërhyrjes si kujtime të pavullnetshme, ëndrra, ose rikthime disociative. Shumë njerëz përpiqen të shmangin kujtimin e ngjarjeve ose kujtuesit fizikë të tyre. Ata mund të zhvillojnë ndryshime negative në njohje, duke përfshirë amnezinë disociative, ndjenjën e shkëputjes ose të huajsisë nga të tjerët, fajësimin e pavendosur të vetes dhe pamundësinë për të përjetuar emocione pozitive. Hipervigjilenca, irritabiliteti, vështirësi në përqendrim dhe çrregullime të gjumit gjithashtu ndodhin.

Simptomat disociative përfshijnë çrregullime të identitetit, kujtesës dhe vetëdijes (posaçërisht, depersonalizimi dhe derealizimi):

• Depersonalizimi: Ndjenja të qëndrueshme ose të përsëritura të shkëputjes nga proceset mendore ose trupi (p.sh., sikur të ishit një vëzhgues i jashtëm i përvojës suaj; ndjenja sikur jeni në një ëndërr; ndjenja e parealitetit të vetes ose trupit ose kohës që lëviz ngadalë).

• Derealizimi: Përvoja të qëndrueshme ose të përsëritura të parealitetit të mjedisit (p.sh., bota rreth individit përjetohet si e pareale, si ëndërr, e largët ose e shtrembëruar).

Diagnoza e Nëntipit Disociativ të PTSD

Për të plotësuar kriteret diagnostike për PTSD “me simptoma disociative”, një individ duhet të plotësojë kriteret diagnostike për PTSD dhe gjithashtu duhet të përjetojë simptoma të qëndrueshme ose të përsëritura të depersonalizimit ose derealizimit si përgjigje ndaj stresorit.

Trajtimi i Nëntipit Disociativ të PTSD

Trajtimi duhet të modifikohet nga terapetë e zakonshme dhe efektive që zakonisht përdoren për PTSD me hiperaktivizim (ekspozimi i zgjatur dhe procesi kognitiv); ekspozimi i drejtpërdrejtë mund të shkaktojë më shumë disociacion. Qasja terapeutike e rekomanduar është psikoterapia e fazave që përfshin ekspozim gradual; identifikimin e simptomave disociative; stabilizimin, sqarimin dhe diskutimin e simptomave disociative; eksplorimin e stresorëve që mund të çojnë në episode disociative; dhe kontrollin e rrezikut të ri-viktimizimit. Megjithatë, të dhënat janë të përziera dhe studimet pasuese kanë sugjeruar se elementet thelbësore të psikoterapive të bazuara në ekspozim dhe riprocesim kognitiv që janë efektive për PTSD mund të funksionojnë gjithashtu mirë me ata që kanë simptoma disociative të spikatura.

Hipnoza mund të jetë gjithashtu e dobishme për të ndihmuar pacientët të mbajnë dhe riprocesojnë kujtimet traumatike. Ajo mund të ndihmojë pacientët të ruajnë rehatinë fizike, duke përdorur disociacionin për t’i mbrojtur nga ndezja e padëshiruar ndërsa ndryshojnë perspektivën e tyre mbi përvojat traumatike (p.sh., duke i ndihmuar të njohin atë që kanë bërë për të mbrojtur veten ose të tjerët gjatë traumës). Kjo teknikë mund t’u mundësojë atyre të ristrukturojnë përvojat e tyre të depersonalizimit dhe derealizimit dhe të mësojnë kontroll mbi nevojën e tyre për disociacion.

Prognosti për Nëntipin Disociativ të PTSD

Prania e disociacionit e ndërlikon prognozin dhe trajtimin e këtij nëntipi të PTSD sepse shumë nga këta individë largohen nga konfrontimi me efektet e traumës, gjë që e bën trajtimin më të vështirë për t’u adresuar.