Një fobi specifike është frikë dhe ankth për një situatë ose objekt të caktuar në një shkallë që është jashtë proporcionit me rrezikun ose rrezikun aktual. Situata ose objekti zakonisht shmanget kur është e mundur, por nëse ndodh ekspozimi, ankthi zhvillohet shpejt. Ankthi mund të intensifikohet në nivelin e një sulmi paniku. Njerëzit me fobi specifike zakonisht e njohin se frika e tyre është e paarsyeshme dhe e tepruar.

Fobitë specifike janë çrregullimet më të zakonshme të ankthit. Disa nga më të zakonshmet janë frika nga kafshët (zoofobia), lartësitë (akrofobia) dhe stuhitë e rrufesë (astrafobia ose brontofobia). Fobitë specifike prekin afërsisht 8% të grave dhe 3% të burrave gjatë çdo periudhe 12-mujore. Disa shkaktojnë pak shqetësim – si kur banorët e qytetit kanë frikë nga gjarpërinjtë (ofidiofobia), përveç nëse u kërkohet të ecin në një zonë ku gjenden gjarpërinj. Megjithatë, fobitë e tjera ndërhyjnë rëndë në funksionimin – si kur njerëzit që punojnë në një kati të lartë të një pallati kanë frikë nga vendet e mbyllura dhe të kufizuara (klaustrofobia), si ashensorët. Njerëzit me një fobi nga gjaku, gjilpërat ose lëndimet janë të pazakontë në atë që ankthi i tyre mund t’i bëjë të humbin ndjenjat për shkak të një reflekti të tepruar vazovagal, i cili shkakton bradikardi dhe hipotension ortostatik. Fobitë mund të komprometojnë gjithashtu kujdesin mjekësor, si kur frika nga gjilpërat çon në shmangien e testeve të gjakut dhe/ose vaksinimit.

Simptomat dhe Shenjat e Fobive Specifike

Pacientët me fobi specifike zhvillojnë frikë ose ankth të theksuar si përgjigje ndaj një objekti ose situate specifike, e cila më pas mund të shoqërohet me shmangie.

Diagnoza e Fobive Specifike

Për të përmbushur kriteret diagnostike në DSM-5-TR për një fobi specifike, pacientët duhet të kenë:

• Frikë ose ankth të theksuar dhe të qëndrueshëm (≥ 6 muaj) për një situatë ose objekt specifik

Përveç kësaj, pacientët kanë të gjitha sa vijon:

• Situata ose objekti pothuajse gjithmonë shkakton frikë ose ankth të menjëhershëm.
• Pacientët shmangin në mënyrë aktive situatën ose objektin.
• Frika ose ankthi është jashtë proporcionit me rrezikun aktual (duke marrë parasysh normat socio-kulturore).
• Frika, ankthi dhe/ose shmangia shkaktojnë shqetësim të konsiderueshëm ose ndërhyjnë rëndë në funksionimin social ose profesional.

Diagnoza e një fobie specifike nuk duhet të bëhet nëse situata klinike përshkruhet më mirë nga një diagnozë tjetër. Vlen të përmendet se një fobi specifike është zakonisht e ndërthurur me një shumëllojshmëri gjendjesh psikiatrike të tjera, duke përfshirë çrregullime të tjera të ankthit, çrregullime depresive dhe bipolare, çrregullime të lidhura me substancat, çrregullime të simptomave somatike dhe të lidhura, dhe çrregullime të personalitetit (veçanërisht çrregullimi i personalitetit të varur).

Trajtimi i Fobive Specifike

Prognoza për fobitë specifike të patrajtuara ndryshon sepse situata ose objektet e caktuara të pazakonta (p.sh., gjarpërinjtë, shpellat) janë të lehta për t’u shmangur, ndërsa situatat ose objektet e tjera (p.sh., ura, stuhitë e rrufesë) janë të zakonshme dhe të vështira për t’u shmangur.

Terapia e ekspozimit
Psikoterapia më e studiuar dhe më efektive për fobitë specifike është terapia e ekspozimit, e cila synon të kthejë ciklin e ankthit dhe shmangies.

Si pjesë e terapisë së ekspozimit, pacienti dhe terapisti zhvillojnë një listë të “ekspozimeve” që mund të ngjallin ankth. Për shembull, dikush me një fobi specifike që lidhet me fluturimin mund të zhvillojë një listë në të cilën fluturimi me një aeroplan të vogël mund të jetë frika më e madhe, por mund të ketë një duzinë aktivitete të tjera, më pak ankthjellëse që lidhen me frikën nga fluturimi. Këto mund të përfshijnë hyrjen në një aeroport pa qëllim për të hipur në një aeroplan, kalimin me makinë pranë një aeroporti pa ndalur dhe shikimin e një fotografie të një aeroplani. Mjeku dhe pacienti mund të renditin listën. Udhëzimet për relaksim, vetëdije, frymëmarrje dhe/ose teknika të tjera relaksuese (p.sh., hipnoza) janë gjithashtu një komponent i terapisë së ekspozimit. Ndërsa përdorin disa teknika të reja të relaksimit, pacienti mund të fillojë me artikullin më pak ankthjellës në listë (p.sh., shikimi i fotografisë së një aeroplani), dhe më pas të vazhdojë nëpër listë, në një përpjekje për të kthyer shmangien. Nëpërmjet këtij procesi të ekspozimit dhe desensitizimit gradual, pacienti bëhet i mësuar me shkasin që shkakton ankth.

Një qasje alternative e trajtimit përfshin përdorimin e hipnozës për të ndihmuar pacientët të ndjehen fizikisht të qetë duke vizualizuar se janë në një vend të rehatshëm, dhe më pas të ristrukturojnë pamjen e tyre për situatën e frikësuar bazuar në sugjerimet hipnotike (p.sh., “ndjeje veten duke lundruar me aeroplanin”, “mendoje aeroplanin si një zgjatje të trupit tënd si një biçikletë”, “konsidero ndryshimin midis një mundësie dhe një probabiliteti”).

Farmacoterapia
Terapia afatshkurtër me një benzodiazepinë (p.sh., lorazepam) ose një beta-bllokues (p.sh., propranolol) mund të jetë e dobishme kur ekspozimi ndaj një objekti ose situate nuk mund të shmanget. Për shembull, një person me një fobi specifike nga fluturimi mund të marrë një ilac 1 deri në 2 orë para se të hipë në një aeroplan.