Njerëzit me çrregullim të personalitetit të shmangës (Avoidant Personality Disorder) kanë ndjenja intensive të paskënaqësisë dhe përballen me to në mënyrë jo adaptuese duke shmangur çdo situatë në të cilën ata mund të vlerësohen negativisht.Prevalenca e raportuar e këtij çrregullimi në Shtetet e Bashkuara varion, por vlerësohet të jetë rreth 2.1% . Në studimet në komunitet, ky çrregullim ndikon më shumë femrat se meshkujt, edhe pse diferenca është e vogël . Komorbiditetet  janë të zakonshme. Pacientët shpesh kanë gjithashtu çrregullim depresiv major, çrregullim depresiv i vazhdueshëm, çrregullim obsesiv-kompulsiv, ose një çrregullim ankthioz (p.sh., çrregullim paniku, veçanërisht fobia sociale [social anxiety disorder]). Ata mund të kenë gjithashtu një tjetër çrregullim të personalitetit (p.sh., çrregullim i personalitetit të varur, çrregullim i personalitetit kufitar). Pacientët me fobi sociale dhe çrregullim të personalitetit të shmangës kanë simptoma dhe aftësi të kufizuara më të rënda sesa ata me vetëm një nga këto çrregullime.

Etiologjia e Çrregullimit të Personalitetit të Shmangës:

Hulumtimet sugjerojnë se përvojat e refuzimit dhe margjinalizimit gjatë fëmijërisë, si dhe tiparet e lindura të ankthit social dhe shmangies, mund të kontribuojnë në zhvillimin e çrregullimit të personalitetit të shmangës. Shmangia në situata sociale është vërejtur që në moshën rreth 2 vjeç.

Simptomat dhe Shenjat e Çrregullimit të Personalitetit të Shmangës:

Pacientët me çrregullim të personalitetit të shmangës shmangin ndërveprimin social, përfshirë ato në punë, sepse kanë frikë se do të kritikohen ose refuzohen, ose se njerëzit do të mos i miratojnë ata, si në situatat e mëposhtme:
– Ata mund të refuzojnë një promovim sepse kanë frikë se kolegët do t’i kritikojnë.
– Ata mund të shmangin mbledhjet.
– Ata shmangin të bëjnë miq të rinj, përveçse nëse janë të sigurtë se do të pëlqen.

Këta pacientë supozojnë se njerëzit do të jenë kritikë dhe nuk do t’i miratojnë ata derisa të kalojnë teste rigoroze që provojnë të kundërtën. Kështu, para se të bashkohen me një grup dhe të formojnë një marrëdhënie të ngushtë, pacientët me këtë çrregullim kërkojnë siguri të përsëritura për mbështetje dhe pranim të pakritikshëm. Pacientët me çrregullim të personalitetit të shmangës kërkojnë ndërveprim social, por kanë frikë të vendosin mirëqenien e tyre në duart e të tjerëve. Meqenëse këta pacientë kufizojnë ndërveprimet e tyre me njerëzit, ata janë relativisht të izoluar dhe nuk kanë një rrjet social që mund t’i ndihmojë kur kanë nevojë.

Këta pacientë janë shumë të ndjeshëm ndaj çdo gjëje pak a shumë kritike, mosmiratimi ose talljeje, sepse vazhdimisht mendojnë se do të kritikohen ose refuzohen nga të tjerët. Ata janë vigjilentë ndaj çdo shenje të një përgjigjeje negative ndaj tyre. Pamja e tyre e tensionuar dhe ankthjoz mund të nxisë tallje ose ngacmime, duke dukur se konfirmon dyshimet e tyre.

Diagnoza e Çrregullimit të Personalitetit të Shmangës:

Sipas Manualit Diagnostik dhe Statistikor të Çrregullimeve Mendore, Botimi i Pestë (DSM-5-TR), për të diagnostikuar çrregullimin e personalitetit të shmangës, pacientët duhet të kenë:
– Një model të qëndrueshëm të shmangies së kontaktit social, ndjenjë të paskënaqësisë dhe hipersensibilitet ndaj kritikës dhe refuzimit.
– Ky model shfaqet me praninë e ≥ 4 nga sa vijon:
– Shmangia e aktiviteteve të lidhura me punën që përfshijnë kontakt ndërpersonal për shkak të frikës se do të kritikohen ose refuzohen.
– Mosdëshira për t’u përfshirë me njerëz përveçse nëse janë të sigurtë se do të pëlqen.
– Rezervë në marrëdhëniet e ngushta për shkak të frikës nga tallja ose turpi.
– Preokupim me kritikat ose refuzimin në situata sociale.
– Inhibim në situata të reja sociale për shkak të ndjenjës së paskënaqësisë.
– Vetëvlerësim si socialisht i paaftë, jo tërheqës ose inferior ndaj të tjerëve.
– Ngurrim për të marrë rreziqe personale ose për të marrë pjesë në aktivitete të reja për shkak se mund të turpërohen.

Gjithashtu, simptomat duhet të kenë filluar që në rininë e hershme.

Diagnoza Diferenciake e Çrregullimit të Personalitetit të Shmangës:

Çrregullimi i personalitetit të shmangës duhet të dallohet nga dy çrregullimet e mëposhtme:

1. Fobia Sociale (Social Phobia): Dallimet midis fobisë sociale dhe çrregullimit të personalitetit të shmangës janë delikate. Çrregullimi i personalitetit të shmangës përfshin një ankth dhe shmangie më të përhapur në krahasim me fobinë sociale, e cila zakonisht është e specifikuar për situata që mund të rezultojnë në turp publik (p.sh., folja në publik, performimi në skenë). Megjithatë, fobia sociale mund të përfshijë një model më të gjerë shmangieje, duke e bërë të vështirë dallimin. Shpesh, këto dy çrregullime ndodhin së bashku.

2. Çrregullimi i Personalitetit Skizoid (Schizoid Personality Disorder): Të dy çrregullimet karakterizohen nga izolimi social. Megjithatë, pacientët me çrregullim skizoid të personalitetit izolohen sepse nuk janë të interesuar për të tjerët, ndërsa ata me çrregullim të personalitetit të shmangës izolohen sepse janë hipersensibilë ndaj refuzimit ose kritikës nga të tjerët.

Çrregullime të tjera të personalitetit mund të jenë të ngjashme në disa aspekte, por mund të dallohen nga tiparet karakteristike (p.sh., nevoja për t’u kujdesur në çrregullimin e personalitetit të varur kundrejt shmangies së refuzimit dhe kritikës në çrregullimin e personalitetit të shmangës).

Trajtimi i Çrregullimit të Personalitetit të Shmangës:

Trajtimi i çrregullimit të personalitetit të shmangës përfshin qasje të ndryshme terapeutike dhe farmakologjike:

1. Terapia Kognitiv-Sjellëse (Cognitive-Behavioral Therapy – CBT):Fokusohet në përmirësimin e aftësive sociale dhe ndryshimin e modeleve të mendimit negative.
2. Psikoterapia Mbështetëse (Supportive Psychotherapy): Ofron një mjedis sigurt dhe mbështetës për pacientët, duke ndihmuar në rritjen e vetëbesimit dhe reduktimin e ankthit.
3. Psikoterapia Psikodinamike (Psychodynamic Psychotherapy):Eksploron konfliktet e pazgjidhura dhe përvojat e hershme të jetës që mund të kenë kontribuar në zhvillimin e çrregullimit.
4. Medikamentet: Anksiolitikë (ilaçe kundër ankthit) dhe antidepresantë mund të përdoren për të menaxhuar simptomat e ankthit dhe depresionit që shoqërojnë shpesh këtë çrregullim. Megjithatë, nuk ka studime të kontrolluara me placebo për efektivitetin e medikamenteve specifike për këtë çrregullim.

Parimet e Përgjithshme të Trajtimit:

Parimet e përgjithshme për trajtimin e çrregullimit të personalitetit të shmangës janë të ngjashme me ato për të gjitha çrregullimet e personalitetit. Pacientët shpesh shmangin trajtimin për shkak të frikës së tyre nga refuzimi dhe kritika.

Terapet Efektive për Pacientët me Fobi Sociale dhe Çrregullim të Personalitetit të Shmangës:
1. Terapia Kognitiv-Sjellëse në Grupe:
Fokusohet në përvetësimin e aftësive sociale dhe ofron një mjedis sigurt për praktikë.
2. Terapi të Tjera në Grupe:
Grupet që përbëhen nga njerëz me vështirësi të ngjashme mund të jenë shumë të dobishme.
3. Terapi Individuale:
Terapet individuale që janë mbështetëse dhe të ndjeshme ndaj hipersensibilitetit të pacientit ndaj të tjerëve janë të favorshme.