Pacientët me çrregullim të personalitetit paranojak (Paranoid Personality Disorder) kanë mosbesim ndaj të tjerëve dhe supozojnë se të tjerët synojnë t’i dëmtojnë ose t’i mashtrojnë, edhe kur nuk kanë arsye ose justifikim të mjaftueshëm për këto ndjenja. Prevalenca e vlerësuar mesatare është 3.2%, por mund të jetë deri në 4.4%. Besohet të jetë më e zakonshme tek meshkujt. Ekziston disa dëshmi që tregojnë një rritje të prevalencës në familje. Disa studime sugjerojnë një lidhje midis këtij çrregullimi dhe abuzimit emocional dhe/ose fizik gjatë fëmijërisë, si dhe viktimizimit.

Komorbiditetet janë të zakonshme. Çrregullimi i personalitetit paranojak rrallë diagnostikohet si i vetmi. Komorbiditetet e zakonshme përfshijnë çrregullime të mendimit (p.sh., skizofrenia), çrregullime ankthi (p.sh., fobia sociale [çrregullimi i ankthit social]), çrregullimin e stresit post-traumatik, çrregullimet e përdorimit të alkoolit dhe çrregullime të tjera të personalitetit (p.sh., çrregullimi i personalitetit kufitar).

Simptomat dhe Shenjat e Çrregullimit të Personalitetit Paranojak

Pacientët me çrregullim të personalitetit paranojak dyshojnë se të tjerët po planifikojnë t’i shfrytëzojnë, mashtrojnë ose dëmtojnë. Ata ndjejnë se mund të sulmohen në çdo moment dhe pa arsye. Edhe pse nuk ka prova ose ka prova të pakta, ata vazhdojnë të mbajnë dyshimet dhe mendimet e tyre. Shpesh, këta pacientë mendojnë se të tjerët i kanë dëmtuar rëndë dhe pa kthim. Ata janë hipervigjilentë ndaj fyerjeve, kërcënimeve dhe pabesnikërive të mundshme dhe kërkojnë kuptime të fshehura në vërejtjet dhe veprimet e të tjerëve. Ata shqyrtojnë me kujdes të tjerët për të gjetur prova që mbështesin dyshimet e tyre. Për shembull, mund të keqinterpretojnë një ofertë ndihme si një sugjerim se ata nuk janë të aftë ta kryejnë vetë detyrën. Nëse mendojnë se janë fyerë ose dëmtuar, ata nuk falin personin që i ka fyer. Ata kanë tendencë të kundërsulmojnë ose të zemërohen në përgjigje të këtyre dëmtimeve të perceptuara. Për shkak të mosbesimit ndaj të tjerëve, ata ndjejnë nevojën të jenë autonomë dhe në kontroll.

Këta pacientë janë ngurrues të ndajnë sekrete ose të zhvillojnë marrëdhënie të ngushta me të tjerët, sepse frikësohen që informacioni mund të përdoret kundër tyre. Ata dyshojnë në besnikërinë e miqve dhe partnerëve të tyre. Ata mund të jenë jashtëzakonisht xhelozë dhe mund të pyesin vazhdimisht aktivitetet dhe qëllimet e partnerit të tyre për të justifikuar xhelozinë e tyre. Pacientët me çrregullim të personalitetit paranojak shpesh kanë vështirësi në marrëdhëniet ndërpersonale. Kur të tjerët reagojnë negativisht ndaj tyre, ata e marrin këtë si konfirmim të dyshimeve të tyre fillestare.

Diagnoza e Çrregullimit të Personalitetit Paranojak

Sipas Manualit Diagnostik dhe Statistikor të Çrregullimeve Mendore, botimi i 5-të (DSM-5-TR)**, për të diagnostikuar çrregullimin e personalitetit paranojak , pacientët duhet të kenë:
– Një mosbesim dhe dyshim të vazhdueshëm ndaj të tjerëve.

Ky mosbesim dhe dyshim shfaqet nga prania e ≥ 4 nga sa vijon:
1. Dyshimi i pajustifikuar që të tjerët po i shfrytëzojnë, dëmtojnë ose mashtrojnë ata.
2. Preokupimi me dyshime të pajustifikuara për besnikërinë e miqve dhe kolegëve.
3. Ngurrimi të ndajnë informacione me të tjerët nga frika që informacioni mund të përdoret kundër tyre.
4. Keqinterpretimi i vërejtjeve ose ngjarjeve normale si të pasura me kuptime të fshehura, poshtëruese, armiqësore ose kërcënuese.
5. Mbajtja e grindjeve për fyerje, dëmtime ose padrejtësi.
6. Gatishmëria të mendojnë se karakteri ose reputacioni i tyre është sulmuar dhe shpejtësia për t’u zemëruar ose për t’u kundërsulmuar.
7. Dyshime të përsëritura dhe të pajustifikuara për pabesinë e partnerit.

Gjithashtu, simptomat duhet të kenë filluar që në moshën e rritjes.

Diagnoza diferenciale

Klinikët zakonisht mund ta dallojnë çrregullimin e personalitetit paranojak nga çrregullimet e tjera të personalitetit sipas paranojës së përhapur ndaj të tjerëve (p.sh., në krahasim me paranojën më të përkohshme të çrregullimit të personalitetit kufitar) dhe sipas tipareve kryesore të çdo çrregullimi:

– Çrregullimi i personalitetit skizoid: Mungesë interesimi (në krahasim me mosbesimin tek paranojaku).
– Çrregullimi i personalitetit skizotipik: Ide, të folur dhe sjellje të çuditshme.
– Çrregullimi i personalitetit kufitar: Varësia.
– Çrregullimi i personalitetit narcizistik: Madhështi.
– Çrregullimi i personalitetit antisocial: Shfrytëzimi.
– Çrregullimi i personalitetit shmangës: Frika nga refuzimi.

Çrregullimi i personalitetit paranojak mund të dallohet nga çrregullimi deluzional (lloji persekutues), skizofrenia dhe çrregullimi depresiv ose bipolar me tipare psikotike, sepse në këto çrregullime, episodet e simptomave psikotike (p.sh., deluzione, halucinacione) janë më të spikatura.

Trajtimi i Çrregullimit të Personalitetit Paranojak

Parimet e përgjithshme për trajtimin e çrregullimit të personalitetit paranojak janë të njëjta me ato për të gjitha çrregullimet e personalitetit. Nuk ka trajtime të provuara si efektive për këtë çrregullim. Nivelet e larta të dyshimit dhe mosbesimit tek pacientët e bëjnë të vështirë krijimin e një lidhjeje terapeutike. Njohja e ndonjë validiteti në dyshimet e pacientit mund të lehtësojë një aleancë midis pacientit dhe klinikanit. Kjo aleancë mund t’i bëjë pacientët të pranojnë të marrin pjesë në terapi kognitiv-sjellëse ose të pranojnë ilaçe (p.sh., antidepresantë, antipsikotikë atipikë) për trajtimin e simptomave specifike. Antipsikotikët atipikë (gjenerata e dytë) mund të ndihmojnë në uljen e ankstit, megjithëse nuk ka studime të kontrolluara me placebo që të konfirmojnë efikasitetin.