Prevalenca gjatë gjithë jetës së PTSD (Çrregullimi Post-Traumatik i Stresit) afrohet 9%, ndërsa prevalenca 12-mujore është afërsisht 4% . Lufta, sulmi seksual dhe katastrofat natyrore ose të shkaktuara nga njeriu janë shkaqe të zakonshme të PTSD. PTSD mund të çojë në disfunksione serioze sociale, profesionale dhe ndërpersonale. Ndërsa Çrregullimi i Stresit Akut (ASD) mund të diagnostikohet vetëm brenda muajit të parë pas një traume, PTSD mund të diagnostikohet vetëm të paktën 1 muaj pas traumës. ASD mund të zhvillohet direkt në PTSD, ose PTSD mund të zhvillohet muaj ose madje vite pas traumës pa qenë të dukshme probleme paraprake.

Simptomat dhe Shenjat e PTSD

Simptomat e PTSD mund të ndahen në 4 kategori:

1. Intruzionet
2. Shmangia
3. Ndryshimet negative në njohje dhe humor
4. Ndryshimet në ngacmim dhe reaktivitet

Intruzionet

Intruzionet janë kujtime të padëshiruara ose ëndrra të këqija që riprodhojnë ngjarjen shkaktuese. Ato mund të marrin formën e “flashback-eve”, të cilat mund të shkaktohen nga pamje, tinguj, erëra ose stimuj të tjerë. Për shembull, një zhurmë e fortë mund të shkaktojë kujtimin e një sulmi, duke bërë që personi të hidhet në tokë në panik.

Shmangia

Personat me PTSD mund të shmangin kujtimet e traumës, si pjesë të caktuara të qytetit ose aktivitete të preferuara më parë.

Ndryshimet negative në njohje dhe humor

Ndryshimet në njohje dhe humor përfshijnë mospërfshirje dhe shkëputje, njohje të shtrembëruara, anhedoni (mungesë kënaqësieje), fajësim të papërshtatshëm të vetes dhe depresion.

Ndryshimet në ngacmim dhe reaktivitet

Personat me PTSD mund të tregojnë ngacmim të tepruar, irritabilitet dhe reaktivitet, ose mund të duken të ngrirë dhe të largët.

Një nëntip disociativ i PTSD është njohur. Ky përfshin të gjitha simptomat e përmendura më sipër, plus depersonalizim (ndjenja e shkëputjes nga vetja ose trupi) dhe/ose derealizim (përjetimi i botës si të pareale ose si ëndërr).

Diagnoza e PTSD

Për të përmbushur kriteret e DSM-5-TR për diagnozën e PTSD, pacientët duhet të jenë ekspozuar drejtpërdrejt ose indirekt ndaj një ngjarjeje traumatike dhe të kenë simptoma nga secila nga kategoritë e mëposhtme për një periudhë ≥ 1 muaj.

Simptomat e intruzionit (≥ 1 nga sa vijon):

• Kujtime të përsëritura, të pavullnetshme, të bezdisshme
• Ëndrra të shqetësuara (p.sh., makth) të ngjarjes
• Veprim ose ndjenjë sikur ngjarja po ndodh përsëri, nga flashback-et deri në humbje të plotë të vetëdijes për mjedisin aktual
• Ndjenjë e theksuar shqetësimi psikologjik ose fiziologjik kur kujtohet ngjarja (p.sh., nga përvjetori i ngjarjes, nga tinguj të ngjashëm me ato të dëgjuar gjatë ngjarjes)

Simptomat e shmangies (≥ 1 nga sa vijon):

• Shmangia e mendimeve, ndjenjave ose kujtimeve të lidhura me ngjarjen
• Shmangia e aktiviteteve, vendeve, bisedave ose njerëzve që shkaktojnë kujtime të ngjarjes

Efektet negative në njohje dhe humor (≥ 2 nga sa vijon):

• Humbje kujtimi për pjesë të rëndësishme të ngjarjes (amnezi disociative)
• Besime ose pritshmëri negative të qëndrueshme dhe të ekzagjeruara për veten, të tjerët ose botën
• Mendime të shtrembëruara të qëndrueshme për shkakun ose pasojat e traumës që çojnë në fajësim të vetes ose të tjerëve
• Gjendje emocionale negative e qëndrueshme (p.sh., frikë, tmerr, zemërim, faj, turp)
• Interes ose pjesëmarrje e reduktuar dukshëm në aktivitete të rëndësishme
• Ndjenjë e shkëputjes ose të huajsisë nga të tjerët
• Aftësi e qëndrueshme e reduktuar për të përjetuar emocione pozitive (p.sh., lumturi, kënaqësi, ndjenja dashurie)

Ndryshimet në ngacmim dhe reaktivitet (≥ 2 nga sa vijon):

• Vështirësi në gjumë
• Irritabilitet ose shpërthime zemërimi
• Sjellje të pamatur ose vetëshkatërruese
• Probleme me përqendrimin
• Përgjigje e rritur ndaj tronditjeve
• Hipervigjilencë

Përveç kësaj, manifestimet duhet të shkaktojnë shqetësim të rëndësishëm ose të ndërpresin funksionimin social ose profesional dhe të mos jenë të atribuara efektive fiziologjike të përdorimit të substancave ose një çrregullimi tjetër mjekësor.

Nëntipi disociativ i PTSD diagnostikohet kur, përveç të gjitha simptomave të përmendura më sipër, ka dëshmi të depersonalizimit dhe/ose derealizimit.

PTSD shpesh neglizhohet. Trauma mund të mos jetë e dukshme për mjekun, dhe pacienti mund të mos jetë i motivuar për të diskutuar një temë të vështirë. Trauma mund të çojë në një përzierje komplekse të simptomave njohëse, emocionale, sjellësore dhe somatike. Diagnoza shpesh ndërlikohet më tej nga ekzistenca e një çrregullimi depresiv, çrregullimi ankthit dhe/ose çrregullimi i përdorimit të substancave.

Trajtimi i PTSD (Çrregullimi Post-Traumatik i Stresit) 

Kujdesi Ndaj Vetes (Self-Care): Kujdesi ndaj vetes është thelbësor gjatë dhe pas një krize ose traume. Ai përfshin:

• Siguria Personale: Pas një traume, njerëzit janë në gjendje të procesojnë më mirë përvojën kur dinë që ata dhe të dashurit e tyre janë të sigurtë. Megjithatë, siguria e plotë mund të jetë e vështirë të arrihet gjatë krizave të vazhdueshme si abuzimi familjar, lufta ose pandemitë. Në situata të tilla, këshillat e ekspertëve janë të rëndësishme për të ruajtur sigurinë sa më të madhe.
• Shëndeti Fizik: Shëndeti fizik mund të rrezikohet gjatë dhe pas traumave. Është e rëndësishme të mbahet një orar i shëndetshëm ushqimi, gjumi dhe ushtrime fizike. Përdorimi i substancave që depresojnë (p.sh., benzodiazepinat) ose të alkoolit duhet të jetë i kufizuar.
• Vëmendja e Plotë (Mindfulness): Qasja e vetë-kujdesit përmes mindfulness synon të reduktojë stresin, mërzinë, zemërimin, trishtimin dhe izolimin që ndiejnë zakonisht të traumuarit. Nëse rrethanat e lejojnë, është e dobishme të ndiqet një orar ditor normal, të mbahen lidhjet me familjen dhe komunitetin, dhe të praktikohen hobi të njohur (ose të zhvillohen të reja).

Kufizimi i kohës së kaluar duke ndjekur lajmet dhe zëvendësimi i saj me aktivitete të tjera (p.sh., leximi i një romani, zgjidhja e enigmave, pikturimi) është gjithashtu i dobishëm.

Psikoterapia

Psikoterapia e fokusuar në traumën është një nga metodat më efektive për trajtimin e PTSD. Disa qasje të përdorura shpesh përfshijnë:

• Terapia Kognitiv-Sjellëse e Fokusuar në Traumën (Trauma-Focused CBT): Kjo përfshin edukimin e pacientit, ristrukturimin kognitiv dhe ekspozimin terapeutik ndaj kujtimeve të përvojës traumatike. Terapia e Procesimit Kognitiv është një lloj i CBT që fokusohet në diskutimin e implikimeve të përvojave traumatike dhe ndryshimin e mendimeve negative për veten dhe traumën.
• Ekspozimi i Zgjeruar (Prolonged Exposure): Kjo qasje përfshin përballjen e kujtimeve traumatike ndërsa menaxhohen përgjigjet psikofiziologjike përmes teknikave si frymëmarrja e kontrolluar, duke reduktuar gradualisht ndikimin e kujtimeve.
• Desensitizimi dhe Riprocesimi përmes Lëvizjeve të Syrit (EMDR): Në EMDR, pacientët ndjekin lëvizjen e gishtit të terapeutit ndërsa imagjinohen të ekspozuar ndaj traumës. Disa ekspertë besojnë se lëvizjet e syrit ndihmojnë në desensitizim, ndërsa të tjerë besojnë se efekti kryesor vjen nga ekspozimi.
• Stili Terapeutik: Ngrohtësia, sigurimi dhe empatia janë faktorë të rëndësishëm kur punohet me njerëz që vuajnë nga simptomat e PTSD si turpi, shmangia, hipervigjilenca dhe shkëputja.

Farmakoterapia

Farmakoterapia për PTSD ka më pak evidencë në krahasim me psikoterapinë e fokusuar në traumën. Zakonisht, ilaçet përdoren për të trajtuar çrregullime psikiatrike bashkëekzistuese ose simptoma të spikatura të PTSD, si depresioni ose ankthi.

• Inhibitorët e Rimarrjes së Serotoninës (SSRIs): SSRIs mund të reduktojnë ankthin dhe depresionin.
• Prazosin: Prazosin duket se ndihmon në reduktimin e ëndrrave të këqija.
• Ilace Sedative: Një kurs i shkurtër i ilaçeve sedative mund të ndihmojë me insomninë.
• Ilace të Tjera: Stabilizuesit e humorit (p.sh., acidi valproik), antipsikotikët atipikë (p.sh., aripiprazoli, brexpiprazoli) dhe psikedelikët (si MDMA, ketamina dhe psilocibina) janë duke u studiuar dhe përdorur gjithnjë e më shumë me evidencë në rritje për efikasitetin e tyre.

Trajtimi i PTSD kërkon një qasje të gjithanshme që përfshin kujdesin ndaj vetes, psikoterapi dhe, kur është e nevojshme, farmakoterapi. Ndërsa psikoterapia e fokusuar në traumën është më efektive, kombinimi i metodave mund të japë rezultate më të mira për pacientët. Këshillimi me profesionistë të kualifikuar është thelbësor për një trajtim të suksesshëm.