Njerëzit me çrregullim të personalitetit antisocial kryejnë vepra të paligjshme, mashtruese, shfrytëzuese dhe të pamendje për fitim personal ose kënaqësi, pa ndjerë pendim. Ata mund të bëjnë sa vijon:

– Justifikojnë ose racionalizojnë sjelljen e tyre (p.sh., mendojnë se “humbësit meritojnë të humbasin” ose “duhet të mbrojmë veten e parën”).
– E fajësojnë viktimën për të qenë e pamend ose e pafuqishme.
– Tregojnë indiferencë ndaj efekteve shfrytëzuese dhe të dëmshme të veprimeve të tyre ndaj të tjerëve.

Vlerësimet e prevalencës gjatë gjithë jetës së çrregullimit të personalitetit antisocial variojnë nga 2% deri në 5%. Ky çrregullim është më i zakonshëm tek meshkujt sesa tek femrat (raporti 3:1), dhe ka një komponent të fortë trashëgimor. Prevalenca zvogëlohet me kalimin e moshës, gjë që sugjeron që pacientët mund të mësojnë me kalimin e kohës të ndryshojnë sjelljen e tyre të përshtatur keq.

Komorbiditetet janë të zakonshme. Shumica e pacientëve kanë edhe një çrregullim të përdorimit të substancave (dhe rreth gjysma e atyre me çrregullim të substancave plotësojnë kriteret për çrregullimin e personalitetit antisocial) . Pacientët me këtë çrregullim shpesh kanë edhe një çrregullim të kontrollit të impulsit, çrregullime të humorit, çrregullime ankthi, çrregullime kumari, çrregullimin e vëmendjes dhe hiperaktivitetit (ADHD), ose çrregullimin e personalitetit kufitar.

Etiologjia e Çrregullimit të Personalitetit Antisocial

Faktorët gjenetikë dhe mjedisorë (p.sh., abuzimi gjatë fëmijërisë) kontribuojnë në zhvillimin e çrregullimit të personalitetit antisocial. Një mekanizëm i mundshëm është agresioni impulsiv, i lidhur me funksionimin abnormal të transportuesit të serotoninës. Mosrespektimi i dhimbjes së të tjerëve gjatë fëmijërisë së hershme është lidhur me sjellje antisociale gjatë adoleshencës së vonë. Ky çrregullim është më i zakonshëm tek të afërmit e shkallës së parë të pacientëve me këtë çrregullim sesa tek popullata e përgjithshme . Rreziku për zhvillimin e këtij çrregullimi rritet tek fëmijët e adoptuar dhe biologjikë të prindërve me këtë çrregullim.

Nëse çrregullimi i sjelljes (conduct disorder) shoqërohet me **ADHD** dhe zhvillohet para moshës 10 vjeç, rreziku për zhvillimin e **çrregullimit të personalitetit antisocial** gjatë rritjes rritet . Rreziku që çrregullimi i sjelljes të evoluojë në çrregullim të personalitetit antisocial mund të rritet kur prindërit abuzojnë ose neglizhojnë fëmijën, ose kur janë të paqëndrueshëm në disiplinë ose në stilin e prindërimit (p.sh., kalimi nga një qëndrim i ngrohtë dhe mbështetës në një qëndrim të ftohtë dhe kritikues).

Simptomat dhe Shenjat e Çrregullimit të Personalitetit Antisocial

Pacientët me **çrregullim të personalitetit antisocial** mund të shprehin mosrespektimin ndaj të tjerëve dhe ligjit duke shkatërruar pronë, ngacmuar të tjerët ose vjedhur. Ata mund të mashtrojnë, shfrytëzojnë ose manipulojnë njerëz për të marrë atë që duan (p.sh., para, fuqi, seks). Ata mund të përdorin një alias. Këta pacientë janë impulsivë; nuk planifikojnë paraprakisht dhe nuk marrin parasysh pasojat për veten ose të tjerët. Si rezultat, ata mund të ndryshojnë papritur punë, banesa ose marrëdhënie. Ata mund të ngasin me shpejtësi dhe të drejtojnë të dehur, ndonjëherë duke shkaktuar aksidente. Ata mund të konsumojnë sasi të tepërta alkool ose të marrin drogë të paligjshme.

Pacientët janë të pareagueshëm socialisht dhe financiarisht. Ata mund të ndryshojnë punë pa plan për të gjetur një tjetër. Ata mund të mos kërkojnë punë kur ka mundësi. Ata mund të mos paguajnë faturat, të mos shlyejnë kreditë ose të mos paguajnë mbështetjen për fëmijë. Këta pacientë shpesh provokohen lehtë dhe janë agresivë fizikisht; mund të fillojnë përleshje ose të abuzojnë partnerin e tyre. Në marrëdhëniet seksuale, ata mund të jenë të pareagueshëm dhe të shfrytëzojnë partnerin, duke mos qenë monogamë. Ata nuk ndjejnë pendim për veprat e tyre. Pacientët mund të racionalizojnë veprimet duke fajësuar ata që i kanë lënduar (p.sh., “e meritonin”) ose mënyrën se si është jeta (p.sh., “e padrejtë”). Ata janë të vendosur të mos shtyhen nga të tjerët dhe të bëjnë atë që mendojnë se është më e mira për veten, pa marrë parasysh koston. Këta pacientë mungojnë empati për të tjerët dhe mund të jenë përbuzës ose indiferentë ndaj ndjenjave, të drejtave dhe vuajtjes së të tjerëve. Ata mund të jenë shumë të vendosur, të sigurtë në vete ose arrogantë. Mund të jenë simpatikë, të zellshëm dhe të zotët në fjalë kur përpiqen të marrin atë që duan.

Diagnoza e Çrregullimit të Personalitetit Antisocial

Sipas Manualit Diagnostik dhe Statistikor të Çrregullimeve Mendore, botimi i 5-të (DSM-5-TR), për të diagnostikuar çrregullimin e personalitetit antisocial , pacientët duhet të kenë:

– Një mosrespektim të vazhdueshëm për të drejtat e të tjerëve.

Ky mosrespektim shfaqet nga prania e ≥ 3 nga sa vijon:

1. Mosrespektimi i ligjit, i treguar nga kryerja e përsëritur e veprave që janë arsye për arrestim.
2. Mashtrimi, i treguar nga gënjeshtrat e përsëritura, përdorimi i aliasave ose mashtrimi i të tjerëve për fitim personal ose kënaqësi.
3. Veprimet impulsive ose mungesa e planifikimit paraprak.
4. Të provokuar lehtë ose agresiviteti, i treguar nga përfshirja e vazhdueshme në përleshje fizike ose sulmet ndaj të tjerëve.
5. Mosrespektimi i pamend për sigurinë e tyre ose të të tjerëve.
6. Sjellje e vazhdueshme e pareagueshme, e treguar nga lënia e një pune pa plan për një tjetër ose mos pagimi i faturave.
7. Mungesa e pendimit, e treguar nga indiferenca ose racionalizimi i lëndimit ose keqtrajtimit të të tjerëve.

Gjithashtu, pacientët duhet të kenë dëshmi që një çrregullim i sjelljes (conduct disorder) ka qenë i pranishëm para moshës 15 vjeç. Çrregullimi i personalitetit antisocial diagnostikohet vetëm tek njerëzit ≥ 18 vjeç.

Diagnoza diferenciale

Çrregullimi i personalitetit antisocial duhet të dallohet nga:

– Çrregullimi i përdorimit të substancave: Është e vështirë të përcaktohet nëse impulsiviteti dhe pareagueshmëria janë rezultat i çrregullimit të substancave apo të çrregullimit të personalitetit antisocial, por kjo është e mundur bazuar në një rishikim të historisë së pacientit, duke përfshirë periudhat e sobrietetit. Ndonjëherë, diagnoza bëhet më lehtë pas trajtimit të çrregullimit të substancave, por mund të diagnostikohet edhe në prani të çrregullimit të substancave.
– Çrregullimi i sjelljes (conduct disorder): Ka një model të ngjashëm të shkeljes së normave sociale dhe ligjeve, por duhet të jetë i pranishëm para moshës 15 vjeç.
– Çrregullimi i personalitetit narcizistik: Pacientët janë shfrytëzues dhe mungon empatia, por ata zakonisht nuk janë agresivë dhe mashtrues si në çrregullimin antisocial.
– Çrregullimi i personalitetit kufitar: Pacientët janë manipulatorë, por e bëjnë këtë për t’u kujdesur, jo për të marrë diçka (p.sh., para, fuqi) si në çrregullimin antisocial.

Trajtimi i Çrregullimit të Personalitetit Antisocial

Nuk ka dëshmi që ndonjë trajtim specifik të çojë në përmirësim afatgjatë. Prandaj, qëllimi i trajtimit është të arrihet një qëllim afatshkurtër, si shmangia e pasojave ligjore, në vend të ndryshimit të pacientit. Menaxhimi i kontingjencës (p.sh., dhënia ose mohimi i diçkaje që pacientët duan në varësi të sjelljes së tyre) mund të ketë një dobi të kufizuar . Çrregullimet komorbide (p.sh., çrregullimet e humorit, çrregullimet e përdorimit të substancave) duhet të trajtohen sipas qasjeve të preferuara. Pacientët agresivë me impulsivitet të spikatur dhe ndjenja të paqëndrueshme mund të përfitojnë nga trajtimi me ilaçe (p.sh., antipsikotikë atipikë, litium, valproat, ose inhibitorë të riabsorbimit të serotoninës).