Afërsisht 50% e popullsisë së përgjithshme kanë përjetuar të paktën një herë një ndjesi të përkohshme të depersonalizimit ose derealizimit gjatë jetës së tyre. Megjithatë, vetëm afërsisht 2% e njerëzve ndonjëherë plotësojnë kriteret për të pasur çrregullimin e depersonalizimit/derealizimit.

Depersonalizimi ose derealizimi mund të ndodhë gjithashtu si simptomë në shumë çrregullime të tjera mendore, si dhe në çrregullime fizike si çrregullimet e seizures (iktale ose postiktale). Kur depersonalizimi ose derealizimi ndodh në mënyrë të pavarur nga çrregullime të tjera mendore ose fizike, është i qëndrueshëm ose i përsëritur dhe ndërpret funksionimin, atëherë ekziston çrregullimi i depersonalizimit/derealizimit.

Ky çrregullim ndodh në mënyrë të barabartë tek burrat dhe gratë. Mosha mesatare në fillim të çrregullimit është 16 vjeç. Çrregullimi mund të fillojë gjatë fëmijërisë së hershme ose të mesme; vetëm 5% e rasteve fillojnë pas moshës 25 vjeç, dhe rrallë fillon pas moshës 40 vjeç.

Etiologjia e Çrregullimit të Depersonalizimit/Derealizimit

Pacientët me çrregullim të depersonalizimit/derealizimit shpesh kanë përjetuar stres të rëndë, si:

• Abuzim emocional ose neglizhencë gjatë fëmijërisë (një shkak veçanërisht i zakonshëm)

• Abuzim fizik

• Të qenët dëshmitar i dhunës familjare

• Të pasurit e një prindi me probleme serioze shëndetësore ose mendore

• Vdekja e papritur e një anëtari të familjes ose një miku të afërt

Episodet mund të shkaktohen nga stres ndërpersonor, financiar ose profesional; depresion; ankth; ose përdorimi i drogave të paligjshme, veçanërisht marijuana, ketamina ose halucinogjene.

Simptomat dhe Shenjat e Çrregullimit të Depersonalizimit/Derealizimit

Simptomat e çrregullimit të depersonalizimit/derealizimit janë zakonisht episodike dhe luhaten në intensitet. Episodet mund të zgjasin vetëm disa orë ose ditë, ose javë, muaj, ose ndonjëherë edhe vite. Por tek disa pacientë, simptomat janë të pranishëm vazhdimisht me një intensitet konstant për vite ose dekada.

Simptomat e depersonalizimit përfshijnë:

• Ndjenjën e shkëputjes nga trupi, mendja, ndjenjat dhe/ose ndjesitë e pacientit.

• Pacientët ndjehen sikur janë vëzhgues të jashtëm të jetës së tyre. Shumë pacientë thonë gjithashtu se ndjehen të pa-realë ose si robotë ose automata (pa kontroll mbi atë që bëjnë ose thonë). Ata mund të ndjehen emocionalisht dhe fizikisht të mpirë ose të shkëputur, me pak emocione. Disa pacientë nuk mund të njohin ose të përshkruajnë emocionet e tyre (alexithymia). Ata shpesh ndjehen të shkëputur nga memoriet e tyre dhe nuk janë në gjendje t’i kujtojnë qartë.

Simptomat e derealizimit përfshijnë:

• Ndjenjën e shkëputjes nga mjedisi (p.sh., njerëzit, objektet, gjithçka), i cili duket i jo real.

• Pacientët mund të ndjehen sikur janë në një ëndërr ose mjegull, ose sikur një mur xhami ose vel i ndanë nga mjedisi i tyre. Bota duket e pajetë, pa ngjyrë ose artificiale. Shtrembërimi subjektiv i botës është i zakonshëm. Për shembull, objektet mund të duken të mjegullta ose jashtëzakonisht të qarta; mund të duken të sheshta ose më të vogla ose më të mëdha se sa janë. Tingujt mund të duken më të lartë ose më të ulët se sa janë; koha mund të duket sikur po kalon shumë ngadalë ose shumë shpejt.

Simptomat janë pothuajse gjithmonë shqetësuese dhe, kur janë të rënda, thellësisht të padurueshme. Ankthi dhe depresioni janë të zakonshëm. Disa pacientë frikësohen se kanë dëmtim të pakthyeshëm të trurit ose se janë psikotikë. Të tjerë fiksohen në pyetjen nëse ekzistojnë vërtet ose kontrollojnë vazhdimisht për të përcaktuar nëse perceptimet e tyre janë reale. Megjithatë, pacientët gjithmonë ruajnë njohurinë që përvojat e tyre të sureale nuk janë reale, por janë thjesht mënyra se si ata ndjehen (d.m.th., ata kanë testim të mirë të realitetit). Kjo ndërgjegjësim i ndan çrregullimin e depersonalizimit/derealizimit nga një çrregullim psikotik, ku gjithmonë mungon një ndërgjegjësim i tillë.

Diagnoza e Çrregullimit të Depersonalizimit/Derealizimit

• Kriteret e Manualit Diagnostik dhe Statistikor të Çrregullimeve Mendore, Botimi i 5-të, Revizioni i Tekstit (DSM-5-TR):

  • Pacientët kanë episode të qëndrueshme ose të përsëritura të depersonalizimit, derealizimit, ose të dyja.
  • Pacientët e dinë që përvojat e tyre disociative nuk janë reale (d.m.th., ata kanë një ndërgjegjësim të mirë të realitetit).
  • Simptomat shkaktojnë shqetësim të konsiderueshëm ose ndërpresin funksionimin social ose profesional.
  • Gjithashtu, simptomat nuk mund të shpjegohen më mirë nga një çrregullim tjetër mjekësor ose psikiatrik (p.sh., sulmet, përdorimi i substancave, çrregullimi i panikut, depresioni kryesor, një çrregullim tjetër disociativ).

MRI dhe elektroencefalografia (EEG) kryhen për të përjashtuar shkaqe strukturore, sidomos nëse simptomat ose progresioni janë atipik (p.sh., nëse simptomat fillojnë pas moshës 40 vjeç). Testet toksikologjike të urinës mund të jenë gjithashtu të nevojshme.

Testet psikologjike dhe intervista dhe pyetësorë të strukturuar, si Multidimensional Inventory of Dissociation, janë të dobishme.

Trajtimi i Çrregullimit të Depersonalizimit/Derealizimit

Trajtimi i çrregullimit të depersonalizimit/derealizimit duhet të adresojë të gjitha streset që lidhen me fillimin e çrregullimit, si dhe streset e hershme (p.sh., abuzimi ose neglizhenca në fëmijëri), të cilat mund të kenë predispozuar pacientët për fillimin e vonë të depersonalizimit dhe/ose derealizimit. 

Disa psikoterapi janë të suksesshme për disa pacientë:

• Teknikat kognitive mund të ndihmojnë në bllokimin e mendimeve obsessive për gjendjen e parealitetit.

• Teknikat sjellësore mund të ndihmojnë pacientët të angazhohen në detyra që i shmangin vëmendjen nga depersonalizimi dhe derealizimi.

• Teknikat grounding përdorin 5 shqisat (p.sh., duke luajtur muzikë me zë të lartë ose duke vendosur një copë akull në dorë) për t’i ndihmuar pacientët të ndjehen më të lidhur me veten dhe botën dhe të ndjehen më real në atë moment.

• Terapia psikodinamike ndihmon pacientët të trajtojnë ndjenjat negative, konfliktet themelore ose përvojat që i bëjnë disa ndjenja të padurueshme për veten dhe kështu të shkëputura.

• Gjurmimi dhe etiketimi i afektit dhe disociimit në seancat e terapisë funksionon mirë për disa pacientë

• Medikamentet:
  Janë përdorur medikamente të ndryshme, por asnjëra nuk ka efikasitet të qartë. Disa pacientë mund të përfitojnë nga inhibitorët e rimarrjes së serotoninës (SSRI), lamotrigina, antagonistët e opioideve, anxiolitikët ose stimulantët. Megjithatë, këto medikamente mund të veprojnë kryesisht duke synuar çrregullime të tjera psikiatrike (p.sh., ankthi, depresioni) që shpesh shoqërohen ose shkaktohen nga depersonalizimi dhe derealizimi.

Pacientët me çrregullim të depersonalizimit/derealizimit shpesh përmirësohen pa ndërhyrje. Shërimi i plotë është i mundshëm për shumë pacientë, sidomos nëse simptomat janë rezultat i stresit të trajtueshëm ose të përkohshëm ose nuk kanë qenë të zgjatura. Tek të tjerët, depersonalizimi dhe derealizimi bëhen më kronikë dhe refrakton.