Çrregullimi i stresit akut (ASD) përfshin reagime të stresit akut që zhvillohen brenda një muaji nga ekspozimi ndaj një ngjarjeje traumatike. Këto reagime përfshijnë kujtime të padëshiruara të traumës, shmangie të stimujve që i kujtojnë pacientit traumën, humor negativ, simptoma disociative (duke përfshirë derealizimin dhe amnezinë), shmangie të kujtimeve dhe rritje të gatishmërisë. Nëse simptomat e rëndësishme zgjasin më shumë se një muaj, duhet të merret parasysh diagnoza e çrregullimit të stresit posttraumatik (PTSD). ASD përshkruan një popullatë njerëzish me shqetësim të madh pas një përvoje traumatike që shkon përtej asaj që është në përputhje me një çrregullim të përshtatjes.

Diagnoza e Çrregullimit të Stresit Akut

Për të përmbushur kriteret e DSM-5-TR për diagnozën e çrregullimit të stresit akut, pacientët duhet të jenë ekspozuar drejtpërdrejt ose tërthorazi ndaj një ngjarjeje traumatike dhe të kenë ≥ 9 simptoma nga ndonjë prej 5 kategorive (ndërhyrje, humor negativ, disociacion, shmangie dhe gatishmëri) për një periudhë nga 3 ditë deri në 1 muaj:

Simptoma intrusionale

• Kujtime të përsëritura, të pavullnetshme dhe shqetësuese të ngjarjes.
• Ëndrra të përsëritura shqetësuese për ngjarjen.
• Reagime disociative (p.sh., kujtime të papritura ku pacientët ndihen sikur ngjarja traumatike po përsëritet).
• Shqetësim i fortë psikologjik ose fiziologjik kur kujtohet ngjarja (p.sh., përmes hyrjes në një vend të ngjashëm ose tingujve të ngjashëm me ato të ngjarjes).

Humor negativ

• Pamundësi e vazhdueshme për të përjetuar emocione pozitive (p.sh., lumturi, kënaqësi, ndjenja dashurie).

Simptoma disociative

• Një ndjenjë e ndryshuar e realitetit (p.sh., ndjenja sikur je në mjegull, ngadalësim i kohës, perceptime të ndryshuara).
• Pamundësi për të kujtuar një pjesë të rëndësishme të ngjarjes traumatike.

Simptoma shmangëse

• Përpjekje për të shmangur kujtimet, mendimet ose ndjenjat shqetësuese të lidhura me ngjarjen.
• Përpjekje për të shmangur kujtimet e jashtme (njerëzit, vendet, bisedat, aktivitetet, objektet, situatat) të lidhura me ngjarjen.

Simptoma të gatishmërisë (arousale)

• Çrregullime të gjumit.
• Irritim ose shpërthime të zemërimit.
• Hiper-vigjilencë.
• Vështirësi për t’u përqendruar.
• Reagim i tepruar ndaj zhurmave.

Simptomat duhet të shkaktojnë shqetësim të rëndësishëm ose të pengojnë funksionimin social ose profesional dhe nuk duhet të jenë të atribuueshme efekteve fiziologjike të një substance ose çrregullimi tjetër mjekësor.

Trajtimi i Çrregullimit Akut të Stresit (ASD)

Siguria dhe Kujdesi Ndaj Vetes: Siguria dhe kujdesi ndaj vetes janë të rëndësishëm për shërimin e suksesshëm nga Çrregullimi Akut i Stresit (ASD). Është e vështirë të kapërcehet ASD nëse përvoja traumatike është e përsëritur dhe kushtet përreth mbeten të pasigurta. Vëmendja ndaj nevojave fizike dhe gjumi i mjaftueshëm janë të dobishme. Përveç kësaj, psikoterapia e fokusuar në përpunimin emocional të pasojave të traumës mund të jetë efektive. Efektet negative të përvojave traumatike të papritura mund të përfshijnë turp dhe fajësi të papërshtatshme, të cilat mund të modulojnë përmes mbrojtjes emocionale dhe mbështetjes.

Kujdesi Ndaj Vetes (Self-Care): Kujdesi ndaj vetes është thelbësor gjatë dhe pas një krize ose traume. Ai mund të ndahet në 3 komponentë:

• Siguria Personale: Pas një episode traumatike, njerëzit janë në gjendje të procesojnë më mirë përvojën kur dinë që ata dhe të dashurit e tyre janë të sigurtë. Megjithatë, siguria e plotë mund të jetë e vështirë të arrihet gjatë krizave të vazhdueshme si abuzimi familjar, lufta ose pandemitë. Në situata të tilla, këshillat e ekspertëve janë të rëndësishme për të ruajtur sigurinë sa më të madhe.
• Shëndeti Fizik dhe Mbështetja Praktike: Shëndeti fizik mund të rrezikohet gjatë dhe pas traumave. Është e rëndësishme të mbahet një orar i shëndetshëm ushqimi, gjumi dhe ushtrime fizike. Përdorimi i ilaçeve dhe substancave që depresojnë (p.sh., benzodiazepinat) ose të alkoolit duhet të jetë i kufizuar. Mbështetja praktike përfshin ndihmën për strehim, mbështetje ligjore, sigurime dhe çështje të tjera që mund të jenë të mbingarkuara.
• Vëmendja e Plotë (Mindfulness): Qasja e vetë-kujdesit përmes mindfulness synon të reduktojë stresin, mërzinë, zemërimin, trishtimin dhe izolimin që ndiejnë zakonisht të traumuarit. Nëse rrethanat e lejojnë, individët në rrezik duhet të ndjekin një orar ditor normal.  Përfshirja në komunitet është thelbësore, edhe nëse ruajtja e lidhjeve njerëzore është e vështirë gjatë një krize. Është e dobishme të praktikohen hobi të njohur dhe aktivitete argëtuese: vizatimi, shikimi i një filmi, gatimi. Ushtrimet fizike janë të dobishme, por teknikat e vetë-qetësimit si numërimi i frymëmarrjeve, meditimi ose vetë-hipnoza mund të jenë gjithashtu të ndihmeshme. Lidhjet sociale me familjen dhe miqtë janë gjithashtu të inkurajuara.  Nën stres, njerëzit mund të bëhen të irrituar, madje edhe me ata që i duan. Miqtë dhe familja mund të jenë shumë të dobishëm duke ofruar shprehje kujdesi dhe ngushëllimi. Dërgimi i një mesazhi të mirë, bërja e ëmbëlsirave për dikë, ose një buzëqeshje mund të jenë jo vetëm një surprizë e këndshme për marrësin, por edhe të reduktojnë ndjenjat e pashpresës dhe turpit që zakonisht shoqërojnë traumën.

Psikoterapia

Psikoterapia e fokusuar në traumën, veçanërisht Terapia Kognitiv-Sjellëse (Trauma-Focused CBT), është trajtimi më i mbështetur për ASD dhe parandalimin e PTSD. Kjo psikoterapi përbëhet nga 3 pjesë:

• Edukimi i Pacientit: Një hap fillestar i rëndësishëm është normalizimi dhe shpjegimi i përgjigjes ndaj stresit, si dhe kujtimi që simptomat duhet të përmirësohen me kalimin e kohës.
• Ristrukturimi Kognitiv: Ndihmon në korrigjimin e mendimeve joadaptuese që pacientët mund të kenë për traumën ose përgjigjen e tyre ndaj saj.
• Ekspozimi ndaj Kujtimeve Traumatike: Ekspozimi ndaj kujtimeve traumatike ose kujtimeve të sigurta të përvojës traumatike është një pjesë e rëndësishme, edhe pse e vështirë, e psikoterapisë. Përmes rijetësimit, pacientët janë në gjendje të përpunojnë emocionalisht materialin që më parë u duket i pakalueshëm.

Trajtimi me Trauma-Focused CBT zakonisht vonohet për të paktën 2 javë pas traumës për t’i dhënë pacientit kohë për t’u qetësuar dhe për të marrë distancë nga çështjet akute si rreziku, dhimbja, operacionet ose zhvendosjet gjeografike. Psikoterapia mund të shtyhet për muaj nëse klinikani identifikon faktorë që mund të komplikojnë trajtimin, si suicidaliteti, disociacioni, hidhërimi, zemërimi, psikoza ose simptomat e PTSD nga një traumë e mëparshme. Debriefing është një formë psikoterapie që nuk rekomandohet, pasi nuk ka provuar efektivitet. Megjithatë, ajo mbetet e përdorur gjerësisht. Në këtë qasje, pacientët kërkohen të japin një përshkrim të detajuar të traumës brenda 72 orëve të para.

Farmakoterapia

Nuk ka ilaçe të mbështetura nga prova të mjaftueshme për t’u rekomanduar për reduktimin e simptomave të ASD ose parandalimin e PTSD. Përdorimi afatshkurtër i benzodiazepinave mund të ndihmojë për pacientët me insomni, ankth dhe agjitacion, por përdorimi i zgjatur ndërhyn në shërimin. Disa studime sugjerojnë që ilaçe si inhibitorët e rimarrjes së serotoninës (SSRIs), propranololi ose morfina mund të japin lehtësim për disa pacientë, por efikasi i tyre nuk është vërtetuar në mënyrë të qartë. Një studim retrospektiv ushtarak në SHBA sugjeroi që përdorimi i morfinës menjëherë pas traumës fizike serioze reduktonte rrezikun e zhvillimit të PTSD, por kjo qasje nuk është studiuar më gjerësisht.

Trajtimi i ASD kërkon një qasje të balancuar që përfshin sigurinë, kujdesin ndaj vetes dhe psikoterapinë. Ndërsa farmakoterapia ka një rol të kufizuar, mbështetja emocionale dhe psikologjike janë thelbësore për shërimin e suksesshëm. Këshillimi me profesionistë të kualifikuar është i domosdoshëm për një trajtim efektiv.