Çrregullimet e përshtatjes janë të zakonshme dhe paraqiten në rreth 5 deri në 20% të pacientëve që bëjnë vizita ambulatore për shëndetin mendor .
Një stresor që çon në një çrregullim të përshtatjes mund të jetë një ngjarje e vetme dhe e veçantë (p.sh., humbja e një pune), disa ngjarje të shumta (p.sh., një sërë problemesh financiare ose zhgënjime romantike), një etapë e zakonshme zhvillimore (p.sh., të bëhesh prind), ose një grup problemesh të vazhdueshme (p.sh., kujdesi për një anëtar të familjes me aftësi të kufizuara). Stresori mund të ndikojë vetëm një individ, një familje të tërë ose një grup të madh njerëzish.
Humbja e një të dashuri mund të jetë një shkak për një çrregullim të përshtatjes. Megjithatë, mjekët duhet të marrin parasysh gamën e gjerë të reagimeve ndaj pikëllimit që konsiderohen tipike në kultura të ndryshme dhe të diagnostikojnë një çrregullim vetëm nëse përgjigjja e pikëllimit është përtej asaj që pritet ose nuk përkufizohet më mirë si çrregullim i zgjatur i pikëllimit.
Simptomat dhe Shenjat e Çrregullimit të Përshtatjes
Simptomat e një çrregullimi të përshtatjes zakonisht fillojnë brenda disa ditëve pas ngjarjes stresuese dhe zgjidhen brenda 6 muajve pas përfundimit të stresorit dhe pasojave të tij. Ekzistojnë 3 kategori të simptomave të çrregullimit të përshtatjes: humor i depresuar, ankth dhe çrregullim i sjelljes. Disa pacientë mund të paraqiten me një simptomë që është veçanërisht dominuese (p.sh., ndjenja nervoze dhe shqetësim pas një sulmi fizik; sjellje agresive e pazakontë në kontekstin e një divorci prindëror), por shumica e pacientëve paraqiten me një përzierje simptomash.
Kriteret për çrregullimin e përshtatjes janë më pak specifike sesa për çrregullimin akut të stresit ose çrregullimin post-traumatik të stresit dhe është një diagnozë e zakonshme si në ambientet psikiatrike ambulatore, ashtu edhe ato spitalore. Megjithëse ndonjëherë shihet nga mjekët si një diagnozë psikiatrike “e butë”, çrregullimi i përshtatjes mund të shoqërohet me shqetësim të konsiderueshëm dhe/ose paaftësi. Pacientët me çrregullim të përshtatjes gjithashtu kanë një rrezik të shtuar për tentativë vetëvrasjeje.
Diagnoza e Çrregullimit të Përshtatjes
Sipas kritereve të DSM-5-TR, pacientët duhet të kenë:
- Simptoma emocionale ose të sjelljes brenda 3 muajve nga ekspozimi ndaj një stresori.
- Simptomat duhet të jenë klinikisht domethënëse dhe të tregohen nga një ose të dyja sa vijon:
- Shqetësim i dukshëm që është jashtë përmasave të stresorit (duke marrë parasysh faktorët kulturorë dhe të tjerë).
- Simptomat ndikojnë ndjeshëm në funksionimin social, profesional ose në fusha të tjera të rëndësishme të jetës.
Çrregullimi post-traumatik i stresit (PTSD) dhe çrregullimi akut i stresit (ASD) janë pjesë e diagnozës diferenciale, por ato kanë kuadrime kohore të ndryshme dhe përshkrime më specifike të stresorëve dhe përgjigjes së pacientit.
Çrregullimet e përshtatjes shpesh janë të shoqëruara me gjendje të tjera dhe DSM-5-TR përgjithësisht inkurajon përfshirjen e të gjitha diagnozave përkatëse. Për shembull, nëse një person plotëson kriteret për çrregullim të përshtatjes dhe për çrregullim obsesiv-kompulsiv, të dyja diagnozat duhet të bëhen. Nëse, nga ana tjetër, pacienti ka zhvilluar simptoma depresive pas një stresori, mjeku duhet të shqyrtojë kriteret diagnostike për të përcaktuar nëse do të ishte më e saktë dhe më e dobishme klinikisht të diagnostikohej vetëm me depresion madhor.
Termi “çrregullim i përshtatjes” shpesh është keqpërdorur nga mjekët si një term i përgjithshëm për një tablo klinike të papërcaktuar dhe relativisht të lehtë. Si pasojë, DSM-5-TR ka përfshirë çrregullimin e përshtatjes në kapitullin mbi traumën për të theksuar faktin se simptomat duhet të jenë në përgjigje të një stresori. Gjithsesi, tabloja klinike shpesh është heterogjene (p.sh., me simptoma ankthi, depresioni dhe/ose çrregullime sjelljeje), dhe diagnoza mbetet një nga më të zakonshmet si në ambientet spitalore, ashtu edhe në ato ambulatore. Kjo heterogjenitet, ndonëse mund të jetë klinikisht e arsyeshme, e komplikon qasjen ndaj trajtimit.
Trajtimi i Çrregullimit të Përshtatjes
Siguria dhe vetëkujdesi janë të rëndësishme për rikuperimin e suksesshëm nga çrregullimi i përshtatjes. Trajtimi bëhet i vështirë nëse përvoja traumatike është e përsëritur ose kushtet përreth mbeten të pasigurta. Ndërhyrjet e tjera janë shumë më të dobishme nëse pacienti jeton brenda një familjeje të shëndetshme dhe një sistemi social të qëndrueshëm. Pacientët zakonisht shërohen nga një çrregullim i përshtatjes me kalimin e kohës dhe me ndihmën e miqve dhe familjes.
Edhe pse mund të përdoren psikoterapia dhe medikamentet, ka pak të dhëna që mbështesin efikasitetin e tyre.
Vetëkujdesi
Vetëkujdesi është thelbësor gjatë dhe pas një krize ose traume. Ai përfshin:
- Siguri personale: është bazë. Pas një traume, njerëzit janë më të aftë të përpunojnë përvojën kur ndihen të sigurt për veten dhe të dashurit e tyre. Sidoqoftë, sigurimi i plotë mund të jetë i vështirë gjatë krizave të vazhdueshme si abuzimi në familje, lufta ose një pandemi infektive.
- Shëndet fizik: mund të jetë i rrezikuar gjatë dhe pas përvojave traumatike. Në masën e mundshme, personi në rrezik duhet të ruajë një rutinë të shëndetshme të të ngrënit, gjumit dhe ushtrimeve. Substancat që sedojnë (p.sh., benzodiazepinat) dhe ato që dehin (p.sh., alkooli) duhet të përdoren me masë, nëse përdoren fare.
- Vetëdije mendore (mindfulness): synon të reduktojë stresin, mërzinë, zemërimin, trishtimin dhe izolimin që zakonisht përjetojnë njerëzit e traumatizuar. Nëse rrethanat e lejojnë, individët duhet të bëjnë një orar të rregullt ditor, të qëndrojnë të përfshirë me familjen dhe komunitetin e tyre dhe të praktikojnë hobi të njohura (ose të zhvillojnë të reja).
Psikoterapia
Të dhënat që mbështesin përdorimin e psikoterapisë për çrregullimin e përshtatjes janë të kufizuara, pjesërisht për shkak të heterogjenitetit të këtij çrregullimi. Megjithatë, të dhënat sugjerojnë përfitime nga terapi të ndryshme individuale dhe në grup për nënpopullata të pacientëve me çrregullim të përshtatjes. Këto ndërhyrje përfshijnë:
- Terapinë konjitive-behaviorale (CBT)
- Psikoterapinë psiko-dinamike
- Terapinë familjare
- Terapinë ndërpersonale
- Psikoterapinë mbështetëse
Disa nga këto trajtime janë përqendruar në elemente specifike të çrregullimit të përshtatjes, si dhimbja, trauma dhe tranzicionet e roleve, ndërsa qasje të tjera duken më të përgjithshme. Nëse përdoret psikoterapia, prania e një mjeku të ndjeshëm dhe të informuar për traumën duket se është e dobishme.
Farmakoterapia
Ashtu si psikoterapia, të dhënat për përdorimin e farmakoterapisë në çrregullimet e përshtatjes janë të kufizuara . Medikamentet antidepresive janë përdorur me njëfarë suksesi. Gjithsesi, ilaçe si frenuesit selektivë të rikapjes së serotoninës (SSRIs) janë më të efektshëm nëse simptomat plotësojnë kriteret për një çrregullim të shoqëruar me ankth ose depresion.
Benzodiazepinat shpesh përdoren për të trajtuar simptoma specifike, si pagjumësia dhe ankthi në çrregullimet e përshtatjes, por provat për efikasitetin e tyre janë të përziera. Për më tepër, përdorimi i benzodiazepinave mund të çojë në varësi dhe keqpërdorim dhe mund të përkeqësojë përkohësisht njohjen. Janë provuar disa medikamente dhe suplemente të tjera, por pa prova që mbështesin efikasitetin e tyre.
