Pacientët me simptoma psikiatrike, shqetësime ose sjellje të çrregullt paraqiten në një gamë të gjerë mjedisesh klinike, duke përshirë kujdesin parësor dhe mjediset urgjente ose emergjente. Simptomat ose shqetësimet mund të jenë të reja ose vazhdimësi e një historie të mëparshme. Simptomat mund të shkaktohen nga sëmundje psikiatrike ose nga një gjendje e përgjithshme mjekësore.
Metoda e vlerësimit varet nga fakti nëse simptomat përbejnë një emergjencë ose janë raportuar gjatë një vizite rutinë. Në rast emergjence, mjeku mund të përqendrohet në historinë, simptomat dhe sjelljen më të menjëhershme për të marrë një vendim për menaxhimin e situatës. Gjatë një vizite të planifikuar, është e përshtatshme një vlerësim më i detajuar.
Vlerësimi rutinë psikiatrik përfshin një vlerësim të përgjithshëm mjekësor dhe psikiatrik, si dhe një ekzaminim të statusit mendor.
Historia e Pacientit
Së pari, mjeku duhet të përcaktojë nëse pacienti mund të japë një histori të saktë (dmth., nëse pacienti është relativisht i paqësuar nga ana kognitive) dhe nëse mund të përgjigjet lehtësisht dhe koherent ndaj pyetjeve fillestare. Nëse jo, informacioni merret nga familja, kujdestarët ose burime të tjera dytësore (p.sh., punonjës socialë, policia). Edhe kur pacienti është komunikues, anëtarët e ngushtë të familjes, miqtë ose persona të tjerë që janë të njohur me gjendjen mjekësore dhe sociale të pacientit mund të ofrojnë informacion shtesë të dobishëm klinikisht.
Vlerësime të mëparshme psikiatrike, trajtime dhe niveli i përputhshmërisë së pacientit me trajtimet e kaluara duhet të rishikohen. Intervista psikiatrike duhet të kryhet nga një mjek me përvojë. Duhet të përdoren pyetje të hapura dhe të caktohet mjaftueshëm kohë për të lejuar pacientët të ndihen komodë dhe për të nxjerrë informacionin e duhur. Kjo u mundëson pacientëve të tregojnë historinë e tyre me fjalët e tyre dhe të përshkruajnë rrethanat sociale të lidhura si dhe reagimet emocionale.
Intervista duhet të eksplorojë fillimisht se çfarë ka nxitur nevojën për vlerësim psikiatrik (p.sh., mendime të padëshiruara ose shqetësuese, sjellje problematike), duke përfshirë shkallën në të cilën simptomat e paraqitura ndikojnë te pacienti ose pengojnë funksionimin social, profesional dhe ndërpersonal të tij. Intervistuesi më pas përpiqet të fitojë një perspektivë më të gjerë mbi simptomat fizike të pacientit duke rishikuar ngjarjet e rëndësishme të jetës – aktuale dhe të kaluara – dhe reagimet e pacientit ndaj tyre.
Historia psikiatrike, mjekësore, sociale dhe zhvillimore duhet të rishikohet. Duhet të përshkruhen medikamentet aktuale, si dhe ato të mëparshme me rëndësi. Një rishikim i sistemeve për të kontrolluar për simptoma të tjera që nuk janë përshkruar në historinë psikiatrike është i rëndësishëm. Përqendrimi vetëm te simptomat e paraqitura, duke përjashtuar historinë e kaluar dhe simptomat e tjera, mund të rezultojë në diagnostikimin e gabuar dhe për rrjedhojë të rekomanduar trajtim të gabuar.
Për shembull, mos pyetja për episodet manike të mëparshme te një pacient që paraqitet me depresion mund të rezultojë në diagnostikimin e gabuar të çrregullimit depresiv major në vend të çrregullimit bipolar. Përveç kësaj, një histori mjekësore e plotë dhe rishikimi i simptomave fizike mund të identifikojnë shkaqe të mundshme mjekësore të simptomave psikiatrike (p.sh., hipertiroidizmi si një shkak i mundshëm i ankthit).
Profili i Personalitetit
Profili i personalitetit që del nga intervista mund të sugjerojë tipare që janë adaptive (p.sh., të hapur ndaj përvojave të reja, ndërgjegjshmëri) ose maladaptive (p.sh., vetë-qendërzim, varësi, tolerancë e dobët ndaj frustrimit) dhe mund të tregojë mekanizmat e përballimit që përdoren. Intervista mund të zbulojë obsesione (mendime ose impulse të përsëritura, të padëshiruara dhe shqetësuese), kompulsione (sjellje të përsëritura, të tepërta dhe me qëllim që një person ndjen se është i detyruar t’i bëjë) dhe deluzione (besime të rreme, të palëkundura, pavarësisht provave të kundërta) dhe mund të përcaktojë nëse shqetësimi shprehet përmes simptomave fizike (p.sh., dhimbje koke, dhimbje barku), simptomave psikologjike (p.sh., sjellje fobike, depresion), ose sjelljes sociale (p.sh., tërheqje, rebelim).
Pacienti duhet të pyetet gjithashtu për qëndrimet e tij ndaj trajtimeve psikiatrike, duke përfshirë medikamentet dhe psikoterapinë, në mënyrë që ky informacion të mund të integrohet në planin e trajtimit.
Intervistuesi duhet të përcaktojë nëse një gjendje e përgjithshme mjekësore ose trajtimi i saj po shkakton ose përkeqëson një gjendje psikiatrike. Përveç efekteve të drejtpërdrejta (p.sh., simptomave, përfshirë ato psikiatrike), shumë gjendje të përgjithshme mjekësore shkaktojnë stres të madh dhe kërkojnë mekanizma për të përballuar presionet që lidhen me gjendjen. Shumë pacientë me gjendje të rënda mjekësore përjetojnë një lloj çrregullimi të adaptimit, dhe ata me çrregullime psikiatrike të nëndheshme mund të përjetojnë përkeqësim të simptomave të tyre.
Vëzhgimi i qëndrimit dhe sjelljes së pacientit gjatë një interviste mund të ofrojë dëshmi për çrregullime psikiatrike ose mjekësore të përgjithshme. Gjuha e trupit mund të zbulojë prova për qëndrime dhe ndjenja që pacienti i mohon. Për shembull, a lëviz pacienti nervoz ose ecën përpara dhe prapa, pavarësisht mohimit të ankthit? A duket pacienti i trishtuar, pavarësisht mohimit të ndjenjave të depresionit? Pamja e përgjithshme mund të japë gjithashtu të dhëna. Për shembull, si është higjiena e pacientit? A është e pranishme ndonjë dridhje ose rënie faciale?
Ekzaminimi i Statusit Mendor
- Një ekzaminim i statusit mendor përdor vëzhgimin dhe pyetjet për të vlerësuar disa domene të funksionit mendor, duke përfshirë:
- Të folurit
- Shprehjen emocionale
- Mendimin dhe perceptimin
- Funksionimin kognitiv
Testet e standardizuara të shqyrtimit të shkurtër janë të disponueshme për të vlerësuar komponentë të caktuar të ekzaminimit të statusit mendor, duke përfshirë ato të krijuara posaçërisht për të vlerësuar orientimin dhe kujtesën, si dhe simptomat e depresionit dhe ankthit. Vlerësime të tilla të standardizuara mund të përdoren gjatë një vizite rutinë për të ndihmuar në shqyrtimin e pacientëve, për të identifikuar simptomat më të rëndësishme dhe për të siguruar një pikë referimi për matjen e përgjigjes ndaj trajtimit. Sidoqoftë, pyetësorët nuk mund të zëvendësojnë një ekzaminim më të gjerë dhe më të detajuar të statusit mendor.
Pamja e Përgjithshme duhet të vlerësohet për të gjetur shenja të pashprehura të gjendjeve të mundshme. Për shembull, pamja e pacientëve mund të ndihmojë në përcaktimin nëse ata:
- Janë të paaftë për t’u kujdesur për veten (p.sh., duken të kequshqyer, të shpërfillur ose të veshur papërshtatshëm për kushtet e motit ose kanë aromë të rëndë trupi)
- Janë të paaftë ose nuk dëshirojnë për të respektuar normat shoqërore (p.sh., janë të veshur me rroba që nuk përputhen me normat sociale)
- Kanë përdorur substanca ose kanë bërë përpjekje për vetëlëndim (p.sh., kanë aromë alkooli, shenja që sugjerojnë përdorim të drogës intravenoze ose dëmtime të shkaktuara nga vetja)
Të folurit mund të vlerësohet duke vënë re spontanitetin, sintaksën, ritmin dhe volumin. Një pacient me depresion mund të flasë ngadalë dhe me zë të ulët, ndërsa një pacient me mani mund të flasë me shpejtësi dhe me zë të lartë. Anomalitë siç janë disartria dhe afazia mund të tregojnë një shkak të përgjithshëm mjekësor të ndryshimeve në statusin mendor, si dëmtime të kokës, stroke, tumor truri ose sklerozë multiple.
Shprehja emocionale mund të vlerësohet duke i kërkuar pacientëve të përshkruajnë ndjenjat e tyre. Merren parasysh toni i zërit të pacientit, qëndrimi, gjestet e duarve dhe shprehjet e fytyrës. Duhet të vlerësohen gjendja shpirtërore (emocioni i raportuar nga pacienti) dhe afekti (shprehja e gjendjes emocionale të pacientit, siç vëzhgohet nga intervistuesi). Afekti dhe diapazoni i tij (p.sh., i plotë kundrejt i ngushtuar) duhet të shënohen, si dhe përshtatshmëria e afektit me përmbajtjen e mendimit (p.sh., pacienti buzëqesh ndërsa diskuton një ngjarje tragjike).
Mendimi dhe perceptimi mund të vlerësohen duke vëzhguar jo vetëm atë që komunikohet, por edhe mënyrën se si komunikohet. Përmbajtja jonormale mund të marrë formën e:
- Deluzioneve (besime të rreme, fikse)
- Ideve referenciale (përvoja e ngjarjeve të parëndësishme ose rastësore si të kenë një rëndësi të madhe personale, p.sh., të shohësh njerëz në rrugë duke qeshur dhe të mendosh se ata po qeshin me ty)
- Obsesioneve (mendime, nxitje ose imazhe të përsëritura, të padëshiruara dhe ndërhyrëse)
Mjeku mund të vlerësojë nëse idetë duket se janë të lidhura dhe të drejtuara drejt një qëllimi dhe nëse kalimet nga një mendim në tjetrin janë logjike. Pacientët që përjetojnë mani ose psikoza mund të kenë mendime të çorganizuara ose fluturime të papritura të ideve.
Funksionet konjitive përfshijnë:
- Nivelin e vigjilencës
- Vëmendjen ose përqendrimin
- Orientimin ndaj personit, vendit dhe kohës
- Kujtesën e menjëhershme, afatshkurtër dhe afatgjatë
- Arsyetimin abstrakt
- Introspektimin
- Gjykimin
Çrregullimet e funksioneve konjitive ndodhin më shpesh te pacientët me delirim ose demencë, ose me intoksikim apo tërheqje nga substancat, por mund të shfaqen edhe në depresion.
References:
- Silverman JJ, Galanter M, Jackson-Triche M, et al; American Psychiatric Association. “The American Psychiatric Association practice guidelines for the psychiatric evaluation of adults.” Am J Psychiatry 172(8):798-802, 2015. doi: 10.1176/appi.ajp.2015.1720501
- American Psychiatric Association. “Practice Guidelines for the Psychiatric Evaluation of Adults, Third Edition.” American Psychiatric Association Publishing, 2016.
- Silverman JJ, Galanter M, Jackson-Triche M, et al. “Practice Guidelines for the Psychiatric Evaluation of Adults.” American Psychiatric Association, 3rd ed., 2016.
