Çrregullimet bipolare zakonisht fillojnë në adoleshencë, në vitet e 20-ta ose 30-ta . Prevalenca gjatë gjithë jetës është afërsisht 2%.

Çrregullimet bipolare klasifikohen si:

• Çrregullimi Bipolar I: Përcaktohet nga prania e të paktën një episodi maniak të plotë (d.m.th., që shkakton pengesa të dukshme në funksionimin social ose profesional ose përfshin çrregullime deluzionale) dhe zakonisht episodet depresive. Incidenca është e ngjashme tek meshkujt dhe femrat.

• Çrregullimi Bipolar II: Përcaktohet nga prania e episodeve depresive major me të paktën një episod hipomaniak, por pa episode maniake të plota. Incidenca është disi më e lartë tek femrat .

• Çrregullimi bipolar i shkaktuar nga substanca/medikamente: Përcaktohet nga prania e një çrregullimi të humorit që përputhet me maninë dhe zhvillohet gjatë ose menjëherë pas ekspozimit, intoxikimit ose tërheqjes nga një substancë (p.sh., kokaina, kortikosteroide) që është e aftë të prodhojë simptoma të tilla.

• Çrregullimi bipolar dhe i lidhur për shkak të një gjendjeje mjekësore tjetër: Përcaktohet nga prania e një çrregullimi të humorit që përputhet me maninë dhe shkaktohet nga një gjendje mjekësore (p.sh., sindroma e Cushing, lëndim i trurit traumatik) dhe nuk ndodh ekskluzivisht gjatë një episodi të delirumit.

• Çrregullimi bipolar i papërcaktuar: Çrregullime me tipare bipolare të qarta që nuk plotësojnë kriteret specifike për çrregullime të tjera bipolare.

Në çrregullimin ciklotimik, pacientët kanë periudha të zgjeruara (> 2 vjet) që përfshijnë episode hipomaniake dhe depresive; megjithatë, këto episode nuk plotësojnë kriteret specifike për një çrregullim bipolar ose depresiv major.

Etiologjia e Çrregullimeve Bipolare

Shkaku i saktë i çrregullimit bipolar është i panjohur. Trashëgimia luan një rol të rëndësishëm. Ka gjithashtu dëshmi të çrregullimit të neurotransmetitorëve serotoninë, norepinefrinë dhe dopaminë.

Faktorët psikosocialë mund të jenë të përfshirë. Ngjarjet stresuese të jetës shpesh shoqërohen me zhvillimin fillestar të simptomave dhe përkeqësimet e mëvonshme, megjithëse nuk është vërtetuar një lidhje shkak-pasojë.

Disa medikamente dhe substanca mund të shkaktojnë përkeqësime tek disa pacientë me çrregullim bipolar; këto përfshijnë:

• Simpatomimetikët (p.sh., kokaina, amfetaminat)

• Alkoolin

• Kortikosteroidet

• Disa antidepresantë (p.sh., triciklikët, inhibitorët e riabsorbitjes noradrenergjike)

Simptomat dhe Shenjat e Çrregullimeve Bipolare

Çrregullimi bipolar fillon me një fazë akute të simptomave depresive ose maniake, e ndjekur nga një rrjedhë e përsëritur e remisionit dhe rikthimit. Remisionet janë shpesh të plota, por shumë pacientë kanë simptoma të mbetura, dhe për disa, aftësia për të funksionuar në punë është shumë e kufizuar. Rikthimet janë episode diskrete të simptomave më intensive që mund të jenë maniake, depresive, hipomaniake ose një përzierje e tipareve depresive dhe maniake.

Episodet zgjasin nga disa javë deri në 3 deri 6 muaj; episodet depresive zakonisht zgjasin më gjatë se ato maniake ose hipomaniake.

Ciklet — koha nga fillimi i një episodi deri në fillimin e një episodi tjetër — ndryshojnë në gjatësi midis pacientëve. Disa pacientë kanë episode të rralla, ndoshta vetëm disa gjatë gjithë jetës, ndërsa të tjerët kanë forma me ciklim të shpejtë (zakonisht të përcaktuara si ≥ 4 episode/vit). Vetëm një pakicë alternojnë midis manisë dhe depresionit me çdo cikël; te shumica, njëra ose tjetra mbizotëron.

Pacientët mund të përpiqen ose të kryejnë vetëvrasje. Incidenca e jetës së vetëvrasjes tek pacientët me çrregullim bipolar vlerësohet të jetë të paktën 20 deri 30 herë më e lartë se në popullatën e përgjithshme .

Mania

Një episod maniak përcaktohet si ≥ 1 javë me një humor qëndruesht të ngritur, të zgjeruar ose të irritueshëm dhe aktivitet të rritur të drejtuar drejt qëllimeve ose një rritje të dukshme të energjisë, plus ≥ 3 simptoma shtesë (ose ≥ 4 nëse humori është vetëm i irritueshëm):

• Vetëvlerësim i fryrë ose grandiozitet

• Nevojë e reduktuar për gjumë

• Bisedë më e gjatë se zakonisht

• Ide të shpejta ose mendime të vrapuara

• Shpërqëndrim

• Aktivitet i rritur i drejtuar drejt qëllimeve ose agjitacion psikomotor

• Përfshirje e tepërt në aktivitete me potencial të lartë për pasoja të dhimbshme (p.sh., blerje të tepërta, investime të pamend në biznes)

Pacientët maniakë mund të jenë të pakënaqur, të tepruar dhe të impulsivë në aktivitete të ndryshme të këndshme dhe me rrezik të lartë (p.sh., lojërat e fatit, sportet e rrezikshme, aktivitetet seksuale të shkurtra) pa pasur ndjesinë e dëmit të mundshëm. Simptomat janë aq të rënda sa nuk mund të funksionojnë në rolet e tyre kryesore (p.sh., puna, shkolla, jeta familjare). Investimet e pamend, blerjet e tepërta dhe zgjedhjet personale mund të kenë pasoja të pariparueshme.

Pacientët në një episod maniak mund të jenë të gëzuar dhe të veshur në mënyrë të shëndritshme ose me ngjyra dhe shpesh kanë një mënyrë autoritare me një rrjedhë të shpejtë dhe të pandalshme të fjalës. Pacientët mund të bëjnë lidhje të tingujt (mendime të reja që shkaktohen nga tingujt e fjalëve dhe jo nga kuptimi). Lehtësisht të shpërqëndruar, pacientët mund të kalojnë vazhdimisht nga një temë ose përpjekje në tjetrën. Megjithatë, ata priren të besojnë se janë në gjendjen e tyre më të mirë mendore.

Mungesa e ndjesisë dhe një kapacitet i rritur për aktivitet shpesh çojnë në sjellje intrusive dhe mund të jenë një kombinim i rrezikshëm. Fërkimet ndërpersonale rezultojnë dhe mund t’i bëjnë pacientët të ndjejnë se po trajtohen në mënyrë të padrejtë ose të përndjekur. Si rezultat, pacientët mund të bëhen një rrezik për veten e tyre ose për njerëzit e tjerë. Aktiviteti i përshpejtuar mendor perceptohet si mendime të shpejta nga pacientët dhe vërehet si fluturim ideje nga mjeku.

Psikoza maniake është një manifestim më ekstrem, me simptoma psikotike që mund të jenë të vështira për t’u dalluar nga skizofrenia. Pacientët mund të kenë deluzione grandioze ose përndjekjeje (p.sh., të jenë Jezusi ose të ndiqen nga FBI), ndonjëherë me halucinacione. Niveli i aktivitetit rritet dukshëm; pacientët mund të vrapojnë përreth dhe të bërtasin, të betohen ose të këndojnë. Labiliteit i humorit rritet, shpesh me një rritje të irritabilitetit. Mund të shfaqet një delirum i plotë (mania delirioze), me humbje të plotë të mendimit dhe sjelljes koherente.

Hipomania

Një episod hipomaniak është një variant më pak ekstrem i manisë që përfshin një episod të qartë që zgjat ≥ 4 ditë me sjellje që është dukshëm e ndryshme nga vetja e zakonshme jo-depresive e pacientit dhe që përfshin ≥ 3 nga simptomat shtesë të listuara më sipër nën maninë.

Gjatë periudhës hipomaniake, humori ngritet, nevoja për gjumë zvogëlohet ndërsa energjia rritet dukshëm, dhe aktiviteti psikomotor përshpejtohet. Për disa pacientë, periudhat hipomaniake janë adaptuese sepse prodhojnë energji të lartë, kreativitet, besim dhe funksionim social supernormal. Shumë nuk duan të largohen nga gjendja e këndshme dhe e euforisë. Disa funksionojnë mjaft mirë, dhe funksionimi nuk është dukshëm i penguar. Megjithatë, tek disa pacientë, hipomania manifestohet si shpërqëndrim, irritabilitet dhe humor labil, të cilat pacientët dhe të tjerët i gjejnë më pak tërheqëse.

Depresioni

Një episod depresiv major tek pacientët me çrregullim bipolar ka tipare tipike të depresionit major; episodi duhet të përfshijë ≥ 5 nga sa vijon gjatë së njëjtës periudhë 2-javore, dhe njëri prej tyre duhet të jetë humor depresiv ose humbje e interesit ose kënaqësisë dhe, me përjashtim të mendimeve ose tentimeve vetëvrasëse, të gjitha simptomat duhet të jenë të pranishme pothuajse çdo ditë:

• Humor depresiv për shumicën e ditës

• Interes ose kënaqësi e reduktuar dukshëm në të gjitha ose pothuajse të gjitha aktivitetet për shumicën e ditës

• Rritje ose humbje e peshës (>5%) ose ulje/rritje e oreksit

• Insomni (shpesh insomni e mbajtjes së gjumit) ose hipersomni

• Agjitacion ose ngadalësim psikomotor i vëzhguar nga të tjerët (jo i raportuar nga vetë pacienti)

• Lodhje ose humbje e energjisë

• Ndjenja të pakuptimërisë ose fajësimi i tepërt ose i papërshtatshëm

• Aftësi e reduktuar për të menduar ose për të përqendruar ose vendimarrje e pamjaftueshme

• Mendime të përsëritura për vdekjen ose vetëvrasjen, një tentim vetëvrasjeje, ose një plan specifik për vetëvrasje

Tiparet psikotike janë më të zakonshme në depresionin bipolar sesa në depresionin unipolar.

Tipare të përziera

Një episod maniake ose hipomaniake caktohet si me tipare të përziera nëse ≥ 3 simptoma depresive janë të pranishme për shumicën e ditëve të episodit. Kjo gjendje shpesh është e vështirë për t’u diagnostikuar dhe mund të kalojë në një gjendje ciklike të vazhdueshme; prognoza është më e keqe se ajo në një gjendje maniake ose hipomaniake të pastër.

Rreziku i vetëvrasjes gjatë episodeve të përziera është veçanërisht i lartë.

Diagnoza e Çrregullimeve Bipolare

Diagnoza e çrregullimit bipolar I kërkon plotësimin e kritereve DSM-5-TR për një episod maniak siç përshkruhet më sipër, plus një histori të remisionit dhe rikthimit. Episodi maniak mund të ketë qenë i paraprirë ose i ndjekur nga episode hipomaniake ose depresive major.

Diagnoza e çrregullimit bipolar II kërkon plotësimin e kritereve DSM-5-TR për të paktën një episod hipomaniak si dhe të paktën një episod depresiv major. Simptomat duhet të jenë mjaft të rënda për të penguar dukshëm funksionimin social ose profesional ose për të kërkuar hospitalizim për të parandaluar dëm vetjak ose të tjerëve.

Disa pacientë që paraqesin simptoma depresive mund të kenë përjetuar më parë hipomani ose mani por nuk e raportojnë atë nëse nuk pyeten në mënyrë specifike. Pyetjet e afta mund të zbulojnë shenja morbide (p.sh., shpenzime të tepërta, aventura seksuale impulsive, abuzim stimulues), megjithëse informacione të tilla janë më të ngjashme të sigurohen nga të afërmit. Një inventar i strukturuar si “Mood Disorder Questionnaire” mund të jetë i dobishëm. Të gjithë pacientët duhet të pyeten me butësi por drejtpërdrejt për mendime, plane ose aktivitete vetëvrasëse.

Simptoma akute maniake ose hipomaniake të ngjashme mund të rezultojnë nga abuzimi i stimuluesve, trajtimi me kortikosteroide ose agonistë të dopaminës, ose çrregullime mjekësore të përgjithshme si hipertiroidizmi ose feokromocitoma. Pacientët me hipertiroidizëm zakonisht kanë simptoma dhe shenja fizike të tjera, por testimi i funksionit të tiroides (nivelet e T4 dhe TSH) është një skan i arsyeshëm për pacientët e rinj. Pacientët me feokromocitomë kanë hipertension të qëndrueshëm; nëse hipertensioni mungon, testimi për feokromocitomë nuk është i nevojshëm. Çrregullime të tjera më pak shpesh shkaktojnë simptoma maniake, por simptoma depresive mund të ndodhin në një numër çrregullimesh.

Një rishikim i përdorimit të substancave (veçanërisht amfetaminave dhe kokainës) dhe skanimi toksikologjik i gjakut ose urinës mund të ndihmojnë në identifikimin e shkaqeve të tilla. Megjithatë, pasi përdorimi i substancave mund të ketë thjesht shkaktuar një episod tek një pacient me çrregullim bipolar, është e rëndësishme të kërkohen prova të simptomave (maniake ose depresive) që nuk janë të lidhura me përdorimin e substancave.

Disa pacientë me çrregullim skizoafektiv kanë simptoma maniake, por pacientët e tillë kanë tipare psikotike që mund të vazhdojnë përtej episodeve të humorit abnormal.

Pacientët me çrregullim bipolar mund të kenë edhe çrregullime ankthi (p.sh., fobi sociale, sulme paniku, çrregullime obsesiv-kompulsive), duke e bërë diagnozën më të ndërlikuar.

Trajtimi i Çrregullimeve Bipolare

Trajtimi i çrregullimit bipolar zakonisht ka 3 faza:

1. Akute: Për të stabilizuar dhe kontrolluar manifestimet fillestare, ndonjëherë të rënda.

2. Vazhdimëse: Për të arritur remision të plotë.

3. Mirëmbajtje ose parandalim: Për të mbajtur pacientët në remision.

Megjithëse shumica e pacientëve me hipomani mund të trajtohen si pacientë ambulatorë, mania e rëndë ose depresioni shpesh kërkojnë menaxhim në spital.

Farmakoterapia për çrregullimin bipolar

Medikamentet për çrregullimin bipolar përfshijnë:

• Stabilizuesit e humorit: Litiumi dhe disa medikamente kundër epilepsisë, veçanërisht valproati, karbamazepina dhe lamotrigina.

• Antipsikotikët e gjeneratës së dytë: Aripiprazoli, lurasidoni, olanzapina, kvetiapina, risperidoni, ziprasidoni dhe kariprazina.

Këto medikamente përdoren vetëm ose në kombinim për të gjitha fazat e trajtimit, megjithëse në doza të ndryshme .

Zgjedhja e farmakoterapisë për çrregullimin bipolar mund të jetë e vështirë sepse të gjitha medikamentet kanë efekte anësore të rëndësishme, ndërveprimet e medikamenteve janë të zakonshme dhe asnjë medikament nuk është universalisht efektiv. Zgjedhja duhet të bazohet në atë që ka qenë efektiv dhe i toleruar mirë tek një pacient i caktuar. Nëse pacientit nuk i janë dhënë më parë medikamente për trajtimin e çrregullimit bipolar (ose historia e medikamenteve është e panjohur), zgjedhja bazohet në historinë mjekësore të pacientit (në lidhje me efektet anësore të stabilizuesit specifik të humorit) dhe ashpërsinë e simptomave.

Antidepresantë specifikë (p.sh., inhibitorët e riabsorbitjes së serotoninës [SSRI]) ndonjëherë shtohen për depresionin e rëndë, por efektiviteti i tyre është i diskutueshëm; nuk rekomandohen si terapi e vetme për episode depresive. Infuzionet e ketaminës janë treguar gjithashtu efektive në trajtimin e depresionit bipolar të rëndë.

Trajtime të tjera

• Terapia elektrokonvulsive (ECT): Përdoret ndonjëherë për depresionin rezistent ndaj trajtimit dhe është efektive edhe për maninë.

• Fototerapia: Mund të jetë e dobishme për trajtimin e simptomave depresive të çrregullimit bipolar I ose II sezonal (me depresion vjeshtë-dimër dhe hipomani pranverë-verë) ose jo-sezonal. Është ndoshta më e dobishme si terapi plotësuese.

• Stimulimi magnetik transkranial: Përdoret ndonjëherë për trajtimin e depresionit të rëndë dhe rezistent, dhe është provuar efektiv edhe në depresionin bipolar .

Edukimi dhe psikoterapia

• Përfshirja e të dashurve është thelbësore për parandalimin e episodeve të mëdha.

• Terapia në grup rekomandohet shpesh për pacientët dhe partnerët e tyre; aty ata mësojnë për çrregullimin bipolar, pasojat sociale të tij dhe rolin qendror të stabilizuesve të humorit në trajtim.

• Psikoterapia individuale mund të ndihmojë pacientët të përballojnë më mirë problemet e jetës së përditshme dhe të përshtaten me një mënyrë të re të identifikimit të tyre.

Pacientët, veçanërisht ata me çrregullim bipolar II, mund të mos ndjekin regjimet e stabilizuesve të humorit sepse besojnë se këto medikamente i bëjnë më pak të vetëdijshëm dhe kreativ. Mjeku mund të shpjegojë se ulja e kreativitetit është relativisht e rrallë pasi stabilizuesit e humorit zakonisht ofrojnë mundësi për një performancë më të qëndrueshme në aspekte ndërpersonale, shkollore, profesionale dhe artistike.

Pacientët duhet të këshillohen të shmangin stimuluesit dhe alkoolin, të minimizojnë mungesën e gjumit dhe të njohin shenjat e hershme të rikthimit.

Nëse pacientët kanë tendencë për shpenzime financiare të tepërta, financat duhet t’u dorëzohen një anëtari të besuar të familjes. Pacientët me tendencë për tepricë seksuale duhet të informohen për pasojat konjugale (p.sh., divorc) dhe rreziqet infektive të promiskuitetit, veçanërisht AIDS-it.