Anorexia nervosa ndodh kryesisht tek vajzat dhe gratë e reja. Fillimi zakonisht ndodh gjatë adoleshencës dhe rrallë pas moshës 40 vjeçare.

Dy lloje të anoreksisë nervoze njihen:

1. Lloji kufizues: Pacientët kufizojnë marrjen e ushqimit, por nuk angazhohen rregullisht në ngrënie të tepërt (binge eating) ose sjellje pastruese (purging); disa pacientë ushtrojnë jashtëzakonisht shumë.
2. Lloji i ngrënjes së tepërt/pastrimit: Pacientët rregullisht hanë tepër (binge eating) dhe/ose shkaktojnë vjellje dhe/ose abuzojnë me laksative, diuretikë ose klizma.

Ngrënia e tepërt (binge eating) përkufizohet si konsumimi i një sasie shumë më të madhe ushqimi sesa do të konsumonin shumica e njerëzve në një periudhë të ngjashme kohore dhe në rrethana të ngjashme, me humbje të kontrollit, d.m.th., ndjesia e pamundësisë për t’i rezistuar ose për të ndaluar ngrënien.

Etiologjia e Anoreksisë Nervoze

Etiologjia e anoreksisë nervoze është e panjohur.

Përveç qenies femër, pak faktorë rreziku janë identifikuar. Në disa kultura, obeziteti konsiderohet jo tërheqës dhe i pa shëndetshëm, dhe dëshira për të qenë i hollë është e përhapur, madje edhe tek fëmijët. Më shumë se 50% e vajzave para pubertetit në SHBA ndjekin dieta ose marrin masa të tjera për të kontrolluar peshën e tyre. Shqetësimi i tepërt për peshën ose një histori e dietave duket të tregojë një rritje të rrezikut, dhe ekziston një predispozicion gjenetik, dhe studimet gjinome kanë filluar të identifikojnë lokuse specifike që lidhen me rritjen e rrezikut. Faktorët familjarë dhe socialë ndoshta luajnë një rol. Shumë pacientë i përkasin klasave sociale të mesme ose të larta, janë të ndërgjegjshëm dhe kompulsivë, kanë inteligjencë mesatare dhe kanë standarde shumë të larta për arritje dhe sukses.

Fiziopatologjia e Anoreksisë Nervoze

Anomalitë endokrine janë të zakonshme në anoreksinë nervozë; ato përfshijnë:

– Nivele të ulëta të hormoneve gonadale
– Nivele pak të redukuara të tiroksinës (T4) dhe trijodotioninës (T3)
– Rritje e sekrecionit të kortizolit

Ciklet menstruale zakonisht ndalojnë, por ndalimi i cikleve menstruale nuk është më një kriter për diagnozë. Dendësia e kockave zvogëlohet. Tek pacientët me nënushqim të rëndë, pothuajse çdo sistem kryesor i organeve mund të preket. Megjithatë, ndjeshmëria ndaj infeksioneve zakonisht nuk rritet. Dehidrimi dhe alkalozë metabolike mund të ndodhin, dhe potasiumi dhe/ose natriumi në ser mund të jenë të ulëta; të gjitha këto agravohen nga vjellja e shkaktuar dhe përdorimi i laksativeve ose diuretikëve. Masa e muskujve të zemrës, madhësia e dhomës dhe prodhimi i zemrës zvogëlohen; prolapsi i valvulës mitralë zbulohet zakonisht. Disa pacientë kanë intervale QT të zgjatura (edhe kur korrigjohen për ritmin e zemrës), të cilat, së bashku me rreziqet e shkaktuara nga çrregullimet elektrolitike, mund të predispozojnë për takiaritmi. Vdekja e papritur, më shumë gjasa për shkak të takiaritmive ventrikulare, mund të ndodhë.

Simptomat dhe Shenjat e Anoreksisë Nervoze

Anoreksia nervozë mund të jetë e lehtë dhe e përkohshme ose e rëndë dhe e qëndrueshme. Edhe pse janë nënpeshë, shumica e pacientëve janë të shqetësuar që peshojnë shumë ose që zona specifike të trupit (p.sh., ijet, vithet) janë shumë të dhjamura. Ata vazhdojnë në përpjekjet për të humbur peshë pavarësisht nga sigurimet dhe paralajmërimet e miqve dhe anëtarëve të familjes që ata janë të hollë apo edhe dukshëm nënpeshë, dhe e shohin çdo rritje të peshës si një dështim të papranueshëm të vetëkontrollit. Preokupimi dhe ankthi për peshën rriten edhe ndërsa krijohet kakeksia. Anoreksia është një emërtim i gabuar sepse oreksi zakonisht mbetet derisa pacientët bëhen dukshëm kakektikë. Pacientët janë të preokupuar me ushqimin:
– Ata mund të studiojnë dieta dhe kalori.
– Ata mund të grumbullojnë, fshehin dhe humbasin ushqim.
– Ata mund të mbledhin receta.
– Ata mund të përgatisin vakte të sofistikuara për njerëzit e tjerë.

Pacientët shpesh e ekzagjerojnë marrjen e ushqimit dhe fshehin sjelljet, si vjellja e shkaktuar. Ngrënia e tepërt/pastrimi ndodh tek 30 deri 50% e pacientëve. Të tjerët thjesht kufizojnë marrjen e ushqimit. Shumë pacientë me anoreksi nervozë gjithashtu ushtrojnë jashtëzakonisht shumë për të kontrolluar peshën. Edhe pacientët që janë kakektikë priren të mbeten shumë aktivë (duke përfshirë programe të forta ushtrimesh). Ankesat për fryrje, shqetësime barku dhe kapsllëk janë të zakonshme. Shumica e grave me anoreksi nervozë ndalojnë ciklet menstruale. Pacientët zakonisht humbasin interesin për seksin. Depresioni ndodh shpesh. Gjetjet fizike të zakonshme përfshijnë bradikardi, tension të ulët, hipotermi, qime lanugo (qime të buta dhe të imëta që zakonisht gjenden vetëm tek të porsalindurit) ose hirsutizëm të lehtë, dhe edem. Yndyra e trupit zvogëlohet shumë. Pacientët që vjellin shpesh mund të kenë smalt të eroduar të dhëmbëve, zmadhim të gjëndrave pështymore dhe/ose ezofag të inflamuar.

Diagnoza e Anoreksisë Nervoze

Mosnjohja e seriozitetit të peshës së ulët dhe të ngrënjes kufizuese janë tipare të spikatura të anoreksisë nervoze. Pacientët rezistojnë vlerësimin dhe trajtimin; ata zakonisht sillen në vëmendjen e mjekut nga anëtarët e familjes ose nga sëmundje të ndërlidhura.

Kriteret klinike për diagnozën e anoreksisë nervoze (1) përfshijnë:

– Kufizimi i marrjes së ushqimit që rezulton në një peshë të ulët të trupit
– Frika nga rritja e tepërt e peshës ose obeziteti (e deklaruar specifikisht nga pacienti ose e manifestuar si sjellje që ndërhyn në rritjen e peshës)
– Çrregullim i imazhit të trupit (keqinterpretim i peshës dhe/ose pamjes së trupit) ose mohimi i seriozitetit të sëmundjes.

Në të rritur, pesha e ulët trupore përcaktohet duke përdorur indeksin e masës trupore (BMI). Një BMI < 17 kg/m² konsiderohet dukshëm i ulët; një BMI nga 17 deri në < 18.5 kg/m² mund të konsiderohet dukshëm i ulët në varësi të pikës fillestare të pacientit.

Për fëmijët dhe adoleshentët, përdoret percentili i BMI-së sipas moshës; percentili i 5-të zakonisht jepet si prag. Megjithatë, fëmijët mbi percentilin e 5-të të cilët nuk e kanë ruajtur trajektoren e tyre të pritur të rritjes mund të konsiderohen gjithashtu si të plotësojnë kriterin për peshë të ulët trupore; tabelat e percentileve të BMI-së sipas moshës dhe grafikët standardë të rritjes janë të disponueshme nga Qendrat për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve. Llogaritës të veçantë të BMI-së janë të disponueshëm për fëmijët dhe adoleshentët. Pacientët mund të duken mirë dhe të kenë pak, nëse ka, anomalie në testet e gjakut. Çelësi për diagnozën është identifikimi i përpjekjeve të vazhdueshme aktive për të shmangur shtimin e peshës dhe një frikë e intensitetit të dhjamit që nuk zvogëlohet nga humbja e peshës.

Diagnoza Diferenciuese

Një tjetër çrregullim psikiatrik, si skizofrenia ose depresioni primar, mund të shkaktojë humbje peshe dhe ngurrim për të ngrënë, por pacientët me këto çrregullime nuk kanë një imazh të shtrembëruar të trupit. Rrallë, një çrregullim fizik i rëndë i panjohur mund të shkaktojë humbje të konsiderueshme peshe. Çrregullimet që duhen marrë parasysh përfshijnë sindromat e mabsorbimit (p.sh., për shkak të sëmundjes inflammatore të zorrëve ose sëmundjes celiake), diabetin e tipit 1 me fillim të ri, mungesën e adrenaleve dhe kancerin. Abuzimi me amfetaminë mund të shkaktojë simptoma të ngjashme.

Prognozë për Anoreksin Nervore

Shkalla e vdekshmërisë është e lartë, duke iu afruar 10% për dekadë midis njerëzve të prekur që vijnë në vëmendje klinike; sëmundja e lehtë e panjohur ndoshta rrallë çon në vdekje. Me trajtim, prognoza është si më poshtë:

– Gjysma e pacientëve rikthejnë shumicën ose të gjithë peshën e humbur, dhe çdo komplikim endokrin dhe i tjerë është i kthyer.
– Rreth një e katërta kanë rezultate të ndërmjetme dhe mund të recidivojnë.
– Një e katërta e mbetur kanë një rezultat të dobët, duke përfshirë recidivat dhe komplikimet e vazhdueshme fizike dhe mendore.

Fëmijët dhe adoleshentët e trajtuar për anoreksi nervore kanë rezultate më të mira se të rriturit.

Trajtimi i Anoreksisë Nervore

– Suplementimi ushqimor
– Psikoterapia (p.sh., terapia e sjelljes kognitive)
– Për fëmijët dhe adoleshentët, trajtimi bazuar në familje
– Ndonjëherë antipsikotikë të gjeneratës së dytë

Trajtimi i anoreksisë nervore mund të kërkojë ndërhyrje afatshkurtër për shpëtimin e jetës, me qëllim rikthimin e peshës trupore. Kur humbja e peshës ka qenë e rëndë ose e shpejtë, ose kur pesha ka rënë nën rreth 75% të peshës së rekomanduar, rikthimi i menjëhershëm i peshës bëhet kritik dhe duhet të merret në konsideratë shtrimi në spital. Nëse ka ndonjë dyshim, pacientët duhet të shtrohen në spital. Trajtimet ambulatore mund të përfshijnë nivele të ndryshme mbështetjeje dhe mbikëqyrjeje dhe zakonisht përfshijnë një ekip specialistësh. Suplementet ushqyese përdoren shpesh në kombinim me terapinë e sjelljes, e cila ka objektiva të qarta për rikthimin e peshës. Suplementimi ushqyes fillon me një furnizim prej rreth 30 deri në 40 kcal/kg/ditë; mund të sigurojë një shtim në peshë deri në 1.5 kg/javë gjatë kujdesit spitalor dhe 0.5 kg/javë gjatë trajtimit ambulator. Ushqyerja orale me ushqime të ngurta është metoda më e mirë; shumë plane rikuperimi gjithashtu përfshijnë suplemente në formë të lëngshme. Pacientët shumë rezistentë dhe të kequshqyer ndonjëherë kërkojnë ushqyerje përmes një sonde nazogastrike.

Kalciumi elementar 1200 deri në 1500 mg/ditë dhe vitamina D 600 deri në 800 IU/ditë zakonisht përshkruhen për humbjen e masës kockore.

Pasi të jetë stabilizuar gjendja ushqyese, e lëngjeve dhe elektroliteve, fillon trajtimi afatgjatë. Psikoterapia ambulatore është shtylla kryesore e trajtimit. Trajtimi duhet të përqendrohet në përmirësimin e sjelljeve, si normalizimi i të ngrënit dhe rikthimi i peshës. Ai duhet të vazhdojë për të paktën një vit pas rikuperimit të peshës. Rezultatet më të mira vërehen te adoleshentët që kanë pasur këtë çrregullim për më pak se 6 muaj.

Terapia familjare, veçanërisht modeli Maudsley (i njohur edhe si trajtim i bazuar në familje), është i dobishëm për adoleshentët. Ky model përbëhet nga 3 faza:

1. Anëtarët e familjes mësojnë si të ushqejnë adoleshentin (p.sh., përmes një vakti familjar të mbikëqyrur) për të rikthyer peshën e tij. Ndryshe nga qasjet e mëparshme, ky model nuk ia atribuon fajin për zhvillimin e çrregullimit as familjes dhe as adoleshentit.
2. Kontrolli mbi të ngrënit i kthehet gradualisht adoleshentit.
3. Pasi adoleshenti të jetë në gjendje të mbajë peshën e rikuperuar, terapia fokusohet në ndërtimin e një identiteti të shëndetshëm adoleshent.

Trajtimi i anoreksisë nervore është i ndërlikuar për shkak të neverisë që pacientët kanë ndaj shtimit në peshë dhe mohimit të sëmundjes. Mjeku duhet të krijojë një marrëdhënie të qetë, të kujdesshme dhe të qëndrueshme, ndërsa njëkohësisht inkurajon fuqishëm një konsum kalorik të arsyeshëm. Trajtimi përfshin gjithashtu monitorim të rregullt dhe shpesh një ekip profesionistësh të kujdesit shëndetësor, përfshirë një nutricionist, i cili mund të sigurojë plane të posaçme ushqimore ose informacion mbi nevojat kalorike për rikthimin e peshës normale. Edhe pse psikoterapia është trajtimi kryesor, ndonjëherë përdoren edhe medikamente. Olanzapina deri në 10 mg në ditë nga goja mund të ndihmojë në shtimin e peshës.