Në amnezinë disociative, informacioni i humbur zakonisht do të ishte pjesë e vetëdijes dhe do të përshkruhej si kujtim autobiografik.

Edhe pse informacioni i harruar mund të jetë i paarritshëm për vetëdijen, ndonjëherë ai vazhdon të ndikojë në sjelljen (p.sh., një grua që është përdhunuar në një ashensor refuzon të përdorë ashensorët, edhe pse nuk mund të kujtojë përdhunimin). Amnezia disociative nuk zbulohet sa duhet. Prevalenca nuk është e përcaktuar mirë, por vlerësimet variojnë nga 0.2% deri në 7.3% .

Amnezia duket të shkaktohet nga përvojat traumatike ose stresuese të përjetuara ose të dëshmuara (p.sh., abuzim fizik ose seksual, përdhunim, luftë, gjenocid, fatkeqësi natyrore, vdekja e një të dashuri, probleme serioze financiare) ose nga konflikte të mëdha të brendshme (p.sh., trazira për shkak të impulseve ose veprimeve të mbushura me faj, vështirësi të pazgjidhshme ndërpersonale, sjellje kriminale).

Simptomat dhe Shenjat e Amnezisë Disociative

Simptoma kryesore e amnezisë disociative është humbja e kujtesës që nuk përputhet me harresën normale. Amnezia mund të jetë për një periudhë të caktuar kohore, për lloje të caktuara përvojash ose për pjesë të mëdha të fëmijërisë.

• Amnezia e lokalizuar

• Amnezia selektive

• Amnezia e përgjithësuar

Rrallë, amnezia disociative shoqërohet me udhëtime me qëllim ose endje të hutuar, e quajtur fugue (nga fjala latine fugere që do të thotë “të ikësh”).

• Amnezia e lokalizuar përfshin pamundësinë për të kujtuar një ngjarje specifike ose një periudhë të caktuar kohore; këto boshllëqe në kujtesë zakonisht lidhen me traumën ose stresin. Për shembull, pacientët mund të harrojnë muajt ose vitet e abuzimit si fëmijë ose ditët e kaluara në luftë intensive. Amnezia mund të mos manifestohet për orë, ditë ose më shumë pas periudhës traumatike. Zakonisht, periudha e harruar, e cila mund të zgjasë nga minuta në dekada, është e qartë. Zakonisht, pacientët përjetojnë një ose më shumë episode të humbjes së kujtesës.

• Amnezia selektive përfshin harresën e vetëm disa ngjarjeve gjatë një periudhe të caktuar kohore ose vetëm një pjesë të një ngjarje traumatike. Pacientët mund të kenë edhe amnezi të lokalizuar dhe selektive.

• Amnezia e përgjithësuar përfshin harresën e identitetit dhe historisë së jetës—p.sh., kush janë, ku kanë shkuar, me kë kanë folur dhe çfarë kanë bërë, thënë, menduar, përjetuar dhe ndjerë. Disa pacientë nuk mund të përdorin më aftësitë e mësuara dhe humbasin informacionin e njohur më parë për botën. Amnezia disociative e përgjithësuar është e rrallë; është më e zakonshme tek veteranët e luftës, njerëzit që janë përdhunuar dhe të tjerë që përjetojnë stres ose konflikte ekstreme. Fillimi është zakonisht i papritur.

• Amnezia e sistematizuar përfshin harresën e informacionit në një kategori specifike, si të gjitha informacionet për një person të caktuar ose për familjen e tyre.

• Amnezia e vazhdueshme përfshin harresën e çdo ngjarjeje të re ndërsa ndodh.

Shumica e pacientëve janë pjesërisht ose plotësisht të pavetëdijshëm për boshllëqet në kujtesën e tyre. Ata bëhen të vetëdijshëm vetëm kur humbet identiteti personal ose kur rrethanat i bëjnë të vetëdijshëm—p.sh., kur të tjerët u tregojnë ose u pyesin për ngjarje që nuk mund t’i kujtojnë.

Pacientët që vëzhgohen menjëherë pasi bëhen amnestikë mund të duken të hutuar. Disa janë thellësisht të shqetësuar; të tjerë janë indiferentë. Nëse ata që nuk janë të vetëdijshëm për amnezinë e tyre kërkojnë ndihmë psikiatrike, mund ta bëjnë këtë për arsye të tjera. Pacientët kanë vështirësi në formimin dhe ruajtjen e marrëdhënieve. Disa pacientë raportojnë flashback-e, siç ndodh në çrregullimin post-traumatik të stresit (PTSD); flashback-et mund të alternohen me amnezi për përmbajtjen e tyre. Disa pacientë zhvillojnë PTSD më vonë, sidomos kur bëhen të vetëdijshëm për ngjarjet traumatike ose stresuese që shkaktuan amnezinë e tyre.

Simptomat depresive dhe neurologjike funksionale janë të zakonshme, si dhe sjelljet vetëvrasëse dhe të tjera vetë-dëmtuese. Rreziku i sjelljeve vetëvrasëse mund të rritet kur amnezia zgjidhet papritur dhe pacientët mbulohen nga kujtimet traumatike.

Fugue Disociative

Fugue disociative është një fenomen i rrallë që ndonjëherë ndodh në amnezinë disociative. Ajo klasifikohet si një lloj i amnezisë disociative në Manualin Diagnostik dhe Statistikor të Çrregullimeve Mendore, Botimi i 5-të(DSM-5-TR), pasi amnezia është një simptomë dominuese, dhe fugue-ja është relativisht e rrallë.

Fugue disociative shpesh manifestohet si:

• Udhëtim i papritur, i papritur dhe me qëllim larg shtëpisë.

• Endje e hutuar.

Pacientët, pasi kanë humbur identitetin e tyre të zakonshëm, largohen nga familja dhe puna e tyre. Një fugue mund të zgjasë nga orë në muaj, ndonjëherë më shumë. Nëse fugue-ja është e shkurtër, ata mund të duken thjesht sikur kanë humbur disa ditë pune ose kanë ardhur në shtëpi vonë. Nëse fugue-ja zgjat disa ditë ose më shumë, ata mund të udhëtojnë larg shtëpisë, të marrin një emër dhe identitet të ri dhe të fillojnë një punë të re, pa u ndier ndryshim në jetën e tyre.

Shumë pacientë me fugue duket se përfaqësojnë përmbushjen e dëshirave të maskuara ose mënyrën e vetme të lejueshme për të ikur nga stresi ose turpi i rëndë, sidomos për njerëzit me konflikte familjare ose ndërpersonale që nuk mund t’i zgjidhin. Për shembull, një drejtues i stresuar që përballet me probleme biznesi largohet nga një jetë e ngatërruar në qytet dhe jeton si një punëtor ferme në fshat.

Gjatë fugue-s, pacientët mund të duken dhe të veprojnë normalisht ose vetëm pak të hutuar. Megjithatë, kur fugue-ja përfundon, pacientët raportojnë se papritur e gjejnë veten në një situatë të re pa kujtim se si kanë arritur atje ose çfarë kanë bërë. Ata shpesh ndjejnë turp, shqetësim, hidhërim dhe/ose depresion. Disa janë të frikësuar, sidomos nëse nuk mund të kujtojnë çfarë ka ndodhur gjatë fugue-s. Këto manifestime mund t’i çojnë në vëmendjen e autoriteteve mjekësore ose ligjore. Shumica e njerëzve përfundimisht kujtojnë identitetin dhe jetën e tyre të mëparshme, edhe pse kujtimi mund të jetë një proces i gjatë; shumë pak njerëz nuk kujtojnë asgjë ose pothuajse asgjë për të kaluarën e tyre për një kohë të pacaktuar.

Shpesh, një gjendje fugue-je nuk diagnostikohet derisa pacientët kthehen papritur në identitetin e tyre para fugue-s dhe ndjehen të shqetësuar kur e gjejnë veten në rrethana të panjohura. Diagnoza zakonisht bëhet retrospektivisht, bazuar në dokumentimin e rrethanave para udhëtimit, udhëtimit vetë dhe krijimit të një jete alternative.

Diagnoza e Amnezisë Disociative

Diagnoza e amnezisë disociative është klinike, bazuar në praninë e kriteret e mëposhtme në DSM-5-TR:

1. 1. Pacientët nuk mund të kujtojnë informacione të rëndësishme personale (zakonisht të lidhura me traumën ose stresin) që nuk do të humbnin me harresën normale.

   2. Simptomat shkaktojnë shqetësim të konsiderueshëm ose ndërpresin funksionimin social ose profesional.

   3. Gjithashtu, simptomat nuk mund të shpjegohen më mirë nga efektet e një ilaçi ose një çrregullimi tjetër (p.sh., demenca, sulmet e pjesshme komplekse, çrregullimi i përdorimit të substancave, dëmtimi i trurit traumatik, çrregullimi post-traumatik i stresit, një çrregullim tjetër disociativ).

Diagnoza kërkon një ekzaminim mjekësor dhe psikiatrik për të përjashtuar shkaqe të tjera të mundshme. Vlerësimi fillestar duhet të përfshijë:

• MRI për të përjashtuar shkaqe strukturore.

• Elektroencefalografi (EEG) për të përjashtuar një çrregullim të seizures.

• Teste të gjakut dhe urinës për të përjashtuar shkaqe toksike, si përdorimi i drogave të paligjshme.

Testet psikologjike mund të ndihmojnë në karakterizimin më të mirë të natyrës së përvojave disociative.

Trajtimi i Amnezisë Disociative

Nëse humbet kujtimi i vetëm një periudhe shumë të shkurtër kohore, trajtimi mbështetës i amnezisë disociative zakonisht është i mjaftueshëm, sidomos nëse pacientët nuk kanë nevojë të dukshme për të rikthyer kujtimin e një ngjarjeje të dhimbshme.

Trajtimi i humbjes më të rëndë të kujtesës fillon me krijimin e një mjedisi të sigurt dhe mbështetës. Vetëm kjo masë shpesh çon në rikthimin gradualisht të kujtimeve të humbura.

Kur një mjedis mbështetës nuk rezulton në përmirësim ose kur nevoja për të rikthyer kujtimet është urgjente, pyetja e pacientëve ndërsa janë nën hipnozë ose, rrallë, në një gjendje gjysmë-hipnotike të shkaktuar nga ilaçe (barbituratë ose benzodiazepinë) mund të jetë e suksesshme. Këto strategji duhet të bëhen me kujdes sepse rrethanat traumatike që shkaktuan humbjen e kujtesës janë të mundshme të rikujtohen dhe të jenë shumë shqetësuese. Pyetësi duhet të formulojë me kujdes pyetjet në mënyrë që të mos sugjerojë ekzistencën e një ngjarjeje dhe të mos rrezikojë krijimin e një kujtimi të rremë. Pacientët që janë abuzuar, sidomos gjatë fëmijërisë, kanë tendencë të presin që terapeutët t’i shfrytëzojnë ose abuzojnë dhe t’u imponojnë kujtime të pakëndshme në vend që t’i ndihmojnë të rikujtojnë kujtime reale (transferim traumatik).

Saktësia e kujtimeve të rikthyer me strategji të tilla mund të përcaktohet vetëm nga korroborimi i jashtëm. Megjithatë, pavarësisht nga shkalla e saktësisë historike, plotësimi i boshllëkut sa më shumë që të jetë e mundur është shpesh i dobishëm terapeutikisht për të rivendosur vazhdimësinë e identitetit dhe ndjenjës së vetes së pacientit dhe për të krijuar një narrativ koheziv të jetës.

Pasi të jetë hequr amnezia, trajtimi ndihmon në sa vijon:

• T’i japë kuptim traumës ose konfliktit themelor.

• Të zgjidhë problemet e lidhura me episodin amnestik.

• T’i mundësojë pacientët të vazhdojnë me jetën e tyre.

Nëse pacientët kanë përjetuar fugue disociative, psikoterapia, ndonjëherë e kombinuar me hipnozë ose intervista të lehtësuara nga ilaçe, mund të përdoret për të përpjekur të rikthehet kujtimi; këto përpjekje nuk janë gjithmonë të suksesshme. Pavarësisht, psikoterapia mund të jetë e dobishme për pacientët për të eksploruar se si trajtojnë llojet e situatave, konflikteve dhe emocioneve që shkaktuan fugue-n dhe kështu të zhvillojnë përgjigje më të mira ndaj këtyre ngjarjeve dhe të ndihmojnë në parandalimin e përsëritjes së fugue-s.

Prognosti për Amnezinë Disociative

Ndonjëherë kujtimet kthehen shpejt, siç mund të ndodhë kur pacientët hiqen nga situata traumatike ose stresuese (p.sh., lufta). Në raste të tjera, amnezia, sidomos tek pacientët me fugue disociative, vazhdon për një kohë të gjatë. Aftësia për disociacion mund të ulet me kalimin e moshës.

Shumica e pacientëve rikthejnë kujtimet e humbura, dhe amnezia zgjidhet. Megjithatë, disa nuk janë kurrë në gjendje të rindërtojnë të kaluarën e tyre të humbur.

Prognosti përcaktohet kryesisht nga sa vijon:

• Rrethanat e jetës së pacientit, veçanërisht stresi dhe konfliktet e lidhura me amnezinë.

• Përshtatja e përgjithshme psikologjike e pacientit.