Tiparet e personalitetit përfaqësojnë modele të të menduarit, të perceptimit, të reagimit dhe të lidhjeve që janë relativisht të qëndrueshme me kalimin e kohës. Çrregullimet e personalitetit ekzistojnë kur këto tipare bëhen aq të theksuara, të ngurtësuara dhe të papërshtatshme sa pengojnë funksionimin në punë dhe/ose në marrëdhëniet ndërpersonale. Këto papërshtatshmëri sociale mund të shkaktojnë shqetësim të konsiderueshëm tek njerëzit me çrregullime të personalitetit dhe tek ata që janë rreth tyre. Për njerëzit me çrregullime të personalitetit (ndryshe nga shumë të tjerë që kërkojnë këshillim), shqetësimi i shkaktuar nga pasojat e sjelljeve të tyre sociale të papërshtatshme është zakonisht arsyeja pse ata kërkojnë trajtim, dhe jo diskomforti me mendimet dhe ndjenjat e tyre. Kështu, klinikanët fillimisht duhet t’i ndihmojnë pacientët të kuptojnë se tiparet e tyre të personalitetit janë rrënja e problemit. Çrregullimet e personalitetit zakonisht fillojnë të bëhen të dukshme gjatë adoleshencës së vonë ose rritjes së hershme, megjithëse ndonjëherë shenjat janë të dukshme më herët (gjatë fëmijërisë). Tiparet dhe simptomat ndryshojnë konsiderueshëm në kohën që zgjasin; shumë prej tyre zgjidhen me kalimin e kohës.

Manualet Diagnostike dhe Statistikore të Çrregullimeve Mendore, botimi i 5-të (DSM-5-TR) liston 10 lloje të çrregullimeve të personalitetit, megjithëse shumica e pacientëve që plotësojnë kriteret për një lloj gjithashtu plotësojnë kriteret për një ose më shumë lloje të tjera. Disa lloje (p.sh., antisociale, borderline) priren të ulein ose të zgjidhen ndërsa njerëzit plaken; të tjerë (p.sh., obsessive-kompulsive, skizotipale) janë më pak të mundshme të ndodhin kështu.

Rreth 9% e popullatës së përgjithshme  dhe deri në gjysmën e pacientëve psikiatrikë në njësitë spitalore dhe klinika kanë një çrregullim të personalitetit. Në përgjithësi, nuk ka dallime të qarta për sa i përket gjinisë, klasës socioekonomike dhe racës. Megjithatë, për çrregullimin antisocial të personalitetit, meshkujt tejkalojnë femrat në raportin 3:1 . Në çrregullimin borderline të personalitetit, femrat tejkalojnë meshkujt në raportin 3:1 (por vetëm në mjediset klinike, jo në popullatën e përgjithshme). Për shumicën e çrregullimeve të personalitetit, nivelet e trashëgueshmërisë janë rreth 50%, që është e ngjashme ose më e lartë se ajo e shumë çrregullimeve të tjera të mëdha psikiatrike. Kjo shkallë e trashëgueshmërisë kundërshton supozimin e zakonshëm se çrregullimet e personalitetit janë të meta karakteriale të formuara kryesisht nga një mjedis i pafavorshëm. Kostot direkte të kujdesit shëndetësor dhe kostot indirekte të humbjes së produktivitetit që lidhen me çrregullimet e personalitetit, veçanërisht çrregullimet borderline dhe obsessive-kompulsive të personalitetit, janë dukshëm më të mëdha se kostot e ngjashme që lidhen me çrregullimin depresiv të madh ose çrregullimin e ankthit të përgjithshëm.

Llojet e Çrregullimeve të Personalitetit

DSM-5-TR i grupon 10 llojet e çrregullimeve të personalitetit në 3 grupe (A, B dhe C), bazuar në karakteristika të ngjashme. Megjithatë, dobia klinike e këtyre grupeve nuk është vërtetuar.

Grupi A karakterizohet nga dukja e çuditshme ose ekscentrike. Ai përfshin çrregullimet e mëposhtme të personalitetit me tiparet e tyre dalluese:
– Paranojake: Mosbesim dhe dyshim
– Skizoide: Mungesë interesimi për të tjerët
– Skizotipike: Ide dhe sjellje ekscentrike

Grupi B karakterizohet nga dukja dramatike, emocionale ose e paqëndrueshme. Ai përfshin çrregullimet e mëposhtme të personalitetit me tiparet e tyre dalluese:
– Antisociale: Përgjegjësi sociale, mosrespektim i të tjerëve, mashtrim dhe manipulim i të tjerëve për fitime personale
– Borderline: Zbrazëti e brendshme, marrëdhënie të paqëndrueshme dhe disregulim emocional
– Histrionike: Kërkimi i vëmendjes dhe emocionalitet i tepruar
– Narcizistike: Vetë-madhështi, nevojë për admirim dhe mungesë empatie

Grupi C karakterizohet nga dukja e ankthit ose frikës. Ai përfshin çrregullimet e mëposhtme të personalitetit me tiparet e tyre dalluese:
– Shmangëse: Shmangia e kontaktit ndërpersonal për shkak të ndjeshmërisë ndaj refuzimit
– Varëse: Nënshtrim dhe nevojë për t’u kujdesur
– Obsessive-kompulsive: Perfekcionizëm, ngurtësi dhe kokëfortësi

Simptomat dhe Shenjat e Çrregullimeve të Personalitetit

Sipas DSM-5-TR, çrregullimet e personalitetit janë kryesisht probleme me:
– Identitetin e vetes
– Funksionimin ndërpersonal

Problemet me identitetin e vetes mund të manifestohen si një imazh i paqëndrueshëm i vetes (p.sh., njerëzit luhaten midis të parës së tyre si të mirë ose të egër) ose si mospërputhje në vlera, qëllime dhe pamje (p.sh., njerëzit janë thellësisht fetarë ndërsa janë në kishë, por të pafe dhe të pafilluar në vende të tjera). Problemet me funksionimin ndërpersonal zakonisht manifestohen si dështim për të zhvilluar ose mbajtur marrëdhënie të ngushta dhe/ose të jenë të pandjeshëm ndaj të tjerëve (p.sh., në pamundësi për të empatizuar). Njerëzit me çrregullime të personalitetit shpesh duken të paqëndrueshëm, konfuz dhe frustrues për njerëzit rreth tyre (përfshirë klinikanët). Këta njerëz mund të kenë vështirësi në të njohur kufijtë midis tyre dhe të tjerëve. Vetëvlerësimi i tyre mund të jetë i papërshtatshëm i lartë ose i ulët. Ata mund të kenë stile të paqëndrueshme, të shkëputura, emocionale, abuzive ose të papërgjegjshme të prindërimit, të cilat mund të çojnë në probleme fizike dhe mendore tek bashkëshorti dhe/ose fëmijët e tyre. Njerëzit me çrregullime të personalitetit shpesh mungojnë njohuri në lidhje me ndikimin e sjelljes së tyre në marrëdhëniet ndërpersonale.

Diagnoza e Çrregullimeve të Personalitetit

Çrregullimet e personalitetit janë të nëndiagnostikuara. Kur njerëzit me çrregullime të personalitetit kërkojnë trajtim, ankesat e tyre kryesore janë shpesh për depresion ose ankth dhe jo për manifestimet e çrregullimit të tyre të personalitetit. Pasi klinikanët dyshojnë në një çrregullim të personalitetit, ata vlerësojnë prirjet kognitive, afektive, ndërpersonale dhe sjellësore duke përdorur kritere specifike diagnostike. Mjete më të sofistikuara dhe rigorozë empirike diagnostike janë të disponueshme për klinikanët më të specializuar dhe akademikë.

Diagnoza e një çrregullimi të personalitetit kërkon një model të qëndrueshëm, të pafleksueshëm dhe të përhapur të tipareve të papërshtatshme që përfshijnë ≥ 2 nga sa vijon :
– Kognicion (d.m.th., mënyrat e të perceptuarit dhe interpretimit të vetes, të tjerëve dhe ngjarjeve)
– Afektivitet (d.m.th., diapazoni, intensiteti, lability dhe përshtatshmëria e përgjigjes emocionale)
– Funksionimi ndërpersonal
– Kontrolli i impulseve

Modeli i qëndrueshëm i tipareve të papërshtatshme duhet të shkaktojë shqetësim të konsiderueshëm ose funksionim të ndërprerë në fushat sociale, profesionale dhe të tjera të rëndësishme. Modeli është i qëndrueshëm dhe ka një fillim të hershëm (i gjurmuar që në adoleshencë ose rritje të hershme). Gjithashtu, duhet të përjashtohen shkaqe të tjera të mundshme të simptomave (p.sh., çrregullime të tjera të shëndetit mendor, përdorimi i substancave, trauma koke). Për të diagnostikuar një çrregullim të personalitetit tek pacientët < 18 vjeç, modeli duhet të ketë qenë i pranishëm për ≥ 1 vit, përveç çrregullimit antisocial të personalitetit, i cili nuk mund të diagnostikohet tek pacientët < 18 vjeç. Meqenëse shumë pacientë me një çrregullim të personalitetit mungojnë njohuri për gjendjen e tyre, klinikanët mund të kenë nevojë të marrin histori nga klinikanë të tjerë që kanë trajtuar këta pacientë më parë, anëtarë të familjes, miq ose të tjerë që kanë kontakt me ta.

Trajtimi i Çrregullimeve të Personalitetit

Standardi i artë i trajtimit për çrregullimet e personalitetit është psikoterapia. Psikoterapia individuale dhe grupore janë efektive për shumë nga këto çrregullime nëse pacienti kërkon trajtim dhe është i motivuar për të ndryshuar. Zakonisht, çrregullimet e personalitetit nuk janë shumë të përshtatshme për ilace, megjithëse disa ilace mund të veprojnë në mënyrë efektive kundër simptomave specifike (p.sh., depresion, ankth). Çrregullimet që shpesh bashkëekzistojnë me çrregullimet e personalitetit (p.sh., çrregullimet depresive, ankthi, çrregullimet e lidhura me substancat, çrregullimet e simptomave somatike dhe çrregullimet e të ngrënies) mund ta bëjnë trajtimin më të vështirë, duke zgjeruar kohën deri në remision, duke rritur rrezikun e rikthimit dhe duke ulur përgjigjen ndaj trajtimit përndryshe efektiv.
Parimet e Përgjithshme për Trajtim
Në përgjithësi, trajtimi i çrregullimeve të personalitetit synon të:
– Reduktojë shqetësimin subjektiv
– I bëjë pacientët të kuptojnë se problemet e tyre janë të brendshme
– Ulni sjelljet e papërshtatshme dhe të padëshirueshme sociale
– Modifikoni tiparet problematike të personalitetit

Reduktimi i shqetësimit subjektiv (p.sh., ankth, depresion) është qëllimi i parë. Këto simptoma shpesh përgjigjen ndaj mbështetjes së rritur psikosociale, e cila shpesh përfshin largimin e pacientit nga situata ose marrëdhëniet